«Πες μου, πού πήγε ο Αύγουστος με τα καμπαναριά του,
το γέλιο που γέμιζε το σπίτι με βροχή.
Τώρα μας δίνει ο άνεμος γυμνή την αγκαλιά του.
Ω πρόσωπο που σκέπασε με μάρμαρο τη γη»

Νάνος Βαλαωρίτης

Λέγεται, γιατί μου φαίνεται πως δεν είναι απόλυτα σίγουρο, πως ο Ουμπέρτο Εκο είναι εκείνος ο οποίος έχει πει την περίφημη φράση: «Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις». Φράση που αποτελούσε για χρόνια αγαπημένο κλισέ της αρθρογραφίας, ακόμη και σε εποχές κρίσεων. Η ρήση βέβαια συνδέεται και με τις διακοπές, τα περίφημα «μπάνια του λαού». Σε άρθρο του, στην «Καθημερινή» στις 4.6.19, ο Παντελής Μπουκάλας αναφέρει: «Τμήμα της κληρονομιάς του Ανδρέα Παπανδρέου είναι και κάποιες, θρυλικές πια, φράσεις του. Μία από αυτές ειπώθηκε τον Ιούλιο του 1987, όταν ορισμένοι στενοί συνεργάτες του, που αυταπατώνταν ότι μπορούσαν να τον επηρεάσουν, του πρότειναν να γίνουν εκλογές καλοκαιριάτικα. Πρόωρες, «για το καλό της πατρίδας», των κυβερνώντων δηλαδή, κατά την κομματοπαράδοτη συνήθεια. Κάποιος «σοβαρός εθνικός λόγος» θα βρισκόταν άλλωστε εκείνη την εποχή. Οι εκλογικώς επισπεύδοντες επικαλούνταν με μονότονη επιπολαιότητα το Κυπριακό. Ο Ανδρέας, εν τούτοις, απέκρουσε την πρόταση των υφισταμένων του με τη φράση: «Ε, δεν θα χαλάσουμε τα μπάνια του λαού», που έκτοτε απέκτησε αξία δόγματος». Σήμερα βέβαια με την έξαρση της πανδημίας του κορωνοϊού, τα τεταμένα ελληνοτουρκικά, τα συνακόλουθα οικονομικά προβλήματα, τις φυσικές καταστροφές (ακόμη και τη φονική πλημμύρα της Εύβοιας είχαμε αυγουστιάτικα), η φράση ακούγεται τουλάχιστον ειρωνική. Μπορεί ο συνωστισμός στα νησιά (που επέφερε τόσα πολλά προβλήματα) να δημιούργησε σε κάποιους ανεγκέφαλους την ψευδαίσθηση του άτρωτου διονυσιαζόμενου, ωστόσο τα μπάνια μας φέτος είναι ήδη χαλασμένα. Οχι μόνο επειδή κουτσουρεύτηκαν, ούτε επειδή ακόμη και αυτοί που τα «κατάφεραν» δεν μπόρεσαν να τα χαρούν όπως ήθελαν, αλλά για το γεγονός ότι είτε καταλαβαίνεις τι συμβαίνει είτε όχι, ο Αύγουστος αποτελεί ένα καμπανάκι, ένα θερμό (καυτό) επεισόδιο, για τον ουσιαστικό πόλεμο του φθινοπώρου. Αυτό μας έλειπε να υπήρχαν και νοσταλγοί εκλογών.

Ο Αύγουστος είναι ένας ιδιαίτερα φορτισμένος μήνας. Θρησκευτικά, λόγω της γιορτής της Μεταμόρφωσης του Χριστού στις 6, και βέβαια λόγω της μεγάλης γιορτής της Ορθοδοξίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στις 15 του μήνα. Λαογραφικά, επίσης, παρατηρούμε κάποιες ενδιαφέρουσες ονομασίες του όγδοου μήνα του χρόνου με υπονοούμενα: Σινολόγος, Τραπεζοκόμος και Διπλοθεσίτης, ονομασίες που αναφέρονται κυρίως στην αφθονία των καρπών του. Περισσότερο ωστόσο είναι συνώνυμος με την κορύφωση της τουριστικής περιόδου που φέτος κάθε άλλο παρά κορύφωση υπήρξε.

Ο μήνας έχει και την τιμητική του, σε ένα υπέροχο φιλμ του Κώστα Φέρρη του «Τα Δυο Φεγγάρια τον Αύγουστο» 1978, μια ελεύθερη διασκευή της νουβέλας «Λευκές Νύχτες» του Ντοστογέφσκι τοποθετημένη στην άδεια από τους κατοίκους της Αθήνα. Οποιος το έχει δει, θα θυμάται πως το σκηνικό της ταινίας είναι η ίδια η πόλη. Μια Αθήνα χαοτική, προβληματική, ρυπογόνα, τσιμεντένια που ξαφνικά ερειπώνεται, οι κάτοικοι εξαφανίζονται και μένει ένα πυρωμένο κέλυφος, αρένα για τον έρωτα των πρωταγωνιστών.

Το κείμενο αυτό γράφεται λίγο μετά τα μέσα του μήνα, ενός Αυγούστου εντελώς διαφορετικού από τους άλλους. Για πολλούς μοιάζει σαν μια ευκαιρία «Ο χρόνος είναι γρήγορος ίσκιος πουλιών / Τα μάτια μου ορθάνοιχτα μες στις εικόνες του / Ενώ η αθωότητα ξεντύνεται και το τελευταίο της ψέμα» (Οδυσσέας Ελύτης), για άλλους, μια ανάσα για την αναμέτρηση του φθινοπώρου, για άλλους υπενθυμίζει την κυκλικότητα («Εμπήκαμε στον Αύγουστο, στην πόρτα του χειμώνα»), για άλλους σημαίνει απλώς το μυστικό πέρασμα του χρόνου, μια και «…Ο παρών χρόνος και ο παρελθών χρόνος είναι ίσως και οι δύο παρόντες στον μέλλοντα χρόνο και ο μέλλων χρόνος να περιέχεται στον παρελθόντα χρόνο…» (Τ.Σ. Ελιοτ).

Θα τον θυμόμαστε, δίχως αμφιβολία, ως ιστορικό αυτόν τον Αύγουστο. Η συλλογική δυνητική νόσος έκλεισε πια έξι μήνες ζωής και έχει από τώρα σφραγίσει τον 21ο αιώνα. Τα αποτελέσματα, όχι μόνο οικονομικά αλλά και κοινωνικοπολιτικά, θα είναι ορατά αρκετά αργότερα. Ο Αύγουστος αυτός είναι, μέσα στη ναυτία του, ένα οδόσημο. Περιμένουμε να γυρίσουμε για να αρχίσει η τελική (;) αναμέτρηση και να δρομολογήσουμε τη ζωή μας ανάλογα.

Πέρα από αυτά, ο μήνας έχει εμπνεύσει πολλούς ποιητές μας, όπως τον Νίκο Καββαδία που γραφεί για την εκτέλεση του Φρεδερίκο Γκαρθία Λόρκα (που επίσης έγινε Αύγουστο) «Ανέμισες για μια στιγμή το μπολερό / και το βαθύ πορτοκαλί σου μεσοφόρι / Αύγουστος, ήτανε δεν ήτανε θαρρώ, / τότε που φεύγανε μπουλούκια οι σταυροφόροι». Ο Αύγουστος καλπάζει, οδηγώντας το καλοκαίρι στο φθινόπωρο, ώστε να συμπληρώσει σιγά-σιγά ο πλανήτης το τέλος άλλης μιας περιστροφής γύρω από τον ήλιο. Ενας Αύγουστος με πυκνό φορτίο, μήνας υψηλού ρίσκου και νέας δέσμης εξωτερικών και εσωτερικών μέτρων. Ενας Αύγουστος με τον θάνατο να είναι πάλι πρωταγωνιστής, είτε κυριολεκτικά, είτε ως ζοφερή σκιά στην επίγεια ύπαρξή μας. Ο Οκτάβιο Παζ έλεγε «Σ’ ένα κόσμο γεγονότων, ο θάνατος αποτελεί ένα ακόμη γεγονός».  Δεν ξέρω πως ακούγονται όλα αυτά στα σοκάκια της Μυκόνου. Στα νοσοκομεία πάντως η ρήση του Παζ επιβεβαιώνεται. Γιατροί και νοσηλευτές, ωστόσο, κάνουν και θα κάνουν ό,τι μπορούν. Οσοι αντιλαμβανόμαστε το τι ζούμε δεν σφυρίζουμε κλέφτικα. Παραλυμένοι, όχι δεν είμαστε. Μπορούμε ακόμη να πλησιάζουμε ο ένας τον άλλον με τις μάσκες μας μέσα στη νύχτα. Ποιος ξέρει πόσα έχουν συμβεί πίσω από αυτά τα κομμάτια ύφασμα;

Και πάλι στον Ελύτη. «Ενώ η αθωότητα ξεντύνεται το τελευταίο της ψέμα» μας λέει. Ο στίχος του νομπελίστα ακούγεται υπέροχα, αλλά πολύ φοβάμαι πως η έκδυση αυτή της αθωότητας έχει συμβεί εδώ και πολύ καιρό. Η φύση είναι εκ φύσεως επιτυχημένη, σε αντίθεση με την ανθρώπινη φύση. Εκτός εάν συνυπολογίσουμε όσους παραμένουν «εν πλήρη συγχύσει αθώοι», όμως και γι’ αυτούς υπάρχει το ξυπνητήρι που λέγεται πραγματικότητα. Ο από κοινού χρόνος δεν είναι ποιητικός, ούτε αστειεύεται.

Ο κ. Αλέξης Σταμάτης είναι συγγραφέας.