Αθόρυβα σχεδόν, με τα έτη να αλληλεπικαλύπτονται στη διαδοχή των οικονομικών, πολιτικών, υγειονομικών κρίσεων, ο 21ος αιώνας φτάνει ήδη στο πρώτο του τέταρτο. Χρονικά, πρόκειται για ικανή απόσταση ώστε να εντοπίζει κανείς πια διαφορές από τις νοοτροπίες και τις κανονικότητες του προηγούμενου αιώνα.
Διαβάστε επίσης:
H διανόηση ως νέος ακτιβισμός – Της Εφης Γαζή
Δημόσιοι διανοούμενοι; Oχι, γενικές διάνοιες – Της Μακένζι Γουόρκ
Ενας παγκόσμιος στοχαστής – Του Ανδρέα Γ. Μαρκαντωνάτου
Ωστόσο, είναι επίσης γεγονός ότι οι κοινωνίες διαθέτουν τη δική τους δυναμική που δεν υποτάσσεται σε συμβατικές αριθμητικές αλλαγές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο λεγόμενος «μακρός 19ος αιώνας» από το 1789 ως το 1914: η εύστοχη πρόταση του Ερικ Χόμπσμπαουμ, κοινά αποδεκτή από την πλειοψηφία των ιστορικών, αναγνωρίζει ότι η Γαλλική Επανάσταση ως καταστατική στιγμή της νεωτερικότητας και οι σύγχρονές της απαρχές της Βιομηχανικής Επανάστασης εγκαθιδρύουν ένα ποιοτικά διαφορετικό κοινωνικοοικονομικό και πολιτισμικό πλαίσιο που ξεφεύγοντας από τα καθιερωμένα χρονολογικά όρια καταλαμβάνει την περίοδο από τα τέλη του 18ου αιώνα ως τις αρχές του 20ού.
Κάθε εποχή οπωσδήποτε διακρίνεται από συνέχειες και ασυνέχειες και είναι νωρίς να αποφανθούμε για το αν οι δύο προηγούμενες δεκαετίες τείνουν περισσότερο προς τη διάρκεια ή τη ρήξη με το πρόσφατο παρελθόν, δεν είναι όμως αργά για να επιχειρήσουμε τουλάχιστον μια αρχική αποτίμηση της διαδρομής ρευμάτων σκέψης, ιδεών και των εκπροσώπων τους. Ενδεικτικά μόνο θα μπορούσε να υποδείξει κανείς από το 2000 ως σήμερα την ανάδυση στις οικονομικές, κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες ονομάτων όπως αυτά των Τομά Πικετί, Τζούντιθ Μπάτλερ, Μαρκ Μαζάουερ, Νιλ Φέργκιουσον, Στίβεν Πίνκερ, Γιουβάλ Νώε Χαράρι.
Κοινή συνισταμένη στη σκέψη όλων των παραπάνω, αλλά και πολλών άλλων, είναι η απομάκρυνση από τον ευρωκεντρισμό και η διεύρυνση της διερεύνησης παραδειγμάτων, συσχετισμών και αλληλεπιδράσεων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Παράλληλα, στη θέση μιας και μόνης νεωτερικότητας με πηγή και μοναδικό αυθεντικό της υπόδειγμα τη Δύση τώρα η έρευνα αναδεικνύει «υβριδικές νεωτερικότητες» με κράματα, προσαρμογές, τροποποιήσεις στις ανά τον κόσμο κοινωνίες. Νέα γνωστικά αντικείμενα κάνουν την εμφάνισή τους ή παλαιότερα αναπτύσσονται: η συνειδητοποίηση του αυξανόμενου ρυθμού της κλιματικής κρίσης φέρνει στο προσκήνιο τη διάσταση του περιβάλλοντος στα πεδία πέραν των φυσικών επιστημών· οι έμφυλοι ρόλοι μελετώνται συστηματικά όχι μόνο ως απότοκοι της βιολογίας αλλά και ως σχέσεις που ενέχουν το στοιχείο της εξουσίας και ως κοινωνικές κατασκευές· η σημασία της πολιτισμικής διάστασης γίνεται αντιληπτή ως ισότιμη των οικονομικών και πολιτικών διεργασιών.
Ταυτόχρονα, ο ρόλος και η ίδια η έννοια του «δημόσιου διανοούμενου» τίθενται υπό αμφισβήτηση: είναι άραγε η ύπαρξη ή η λειτουργία του στον 21ο αιώνα συγκρίσιμη με εκείνη του 20ού; Αναμφίβολα, ο προβληματισμός είναι δικαιολογημένος ως μέρος ενός γόνιμου διαλόγου. Η διατύπωσή του επιβεβαιώνει όμως ακριβώς τη διαρκή ροή και αναδιάταξη των ιδεών.
