Εχουμε επιτέλους ξεκολλήσει από μια χαοτική κίνηση που μας κρατούσε στάσιμους. Κινούμαστε με ασφάλεια σε μια εθνική οδό κι εκείνο το δυσάρεστο αίσθημα εγκλωβισμού που μας βάραινε δίνει τη θέση του σε μια λυτρωτική αίσθηση που ενισχύεται από τον ανοικτό δρόμο και τον καθαρό ορίζοντα. Αυτή τη φορά θα τα καταφέρουμε. Πατάμε κι άλλο το γκάζι, προσπερνάμε άλλους εποχούμενους που δεν φανταζόμασταν ποτέ ότι θα φτάσουμε. Αυτές, ναι, είναι οι προδιαγραφές μιας «κανονικής» ζωής. Γίνεται ακόμη καλύτερη όταν οι άλλοι, μέσα από το τζάμι τους, μας βλέπουν σαν «θαύμα». Αυτό είναι το μεγαλείο μας.
Και τότε, ξαφνικά, από ένα κενό που χάσκει στο προστατευτικό διάζωμα, μια δύναμη μας σπρώχνει στο αντίθετο ρεύμα και μας γυρίζει προς τα πίσω. Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε για να αποφύγουμε την αναστροφή, σχεδόν δεν καταλαβαίνουμε πόσο γρήγορα επιστρέψαμε στο χάος, σαραβαλιασμένοι από την ασύμμετρη μανία αυτού του απρόβλεπτου γεγονότος. Ξανά. Αυτή είναι λοιπόν η μοίρα μας; Είναι ο δρόμος προς την «κανονικότητα» τόσο ταυτισμένος με το σισύφειο δράμα μας;
Τα κενά προστασίας
Ακόμη και αν αρνηθεί να παραδοθεί κανείς στη μοιρολατρία, δεν μπορεί να μη διακρίνει αυτά τα κενά προστασίας που χάσκουν και, κάθε τόσο, μας ρουφούν σαν μαύρη τρύπα. Δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει σε αυτή την αλληλουχία των απρόβλεπτων γεγονότων που «μας γυρίζουν πίσω», με όρους βαναυσότητας πολλές φορές, ένα «σύνδρομο U-turn».
Μα δεν «συντελείται πρόοδος»; Είναι ίδια αυτή η χώρα με την Ψωροκώσταινα των αρχών του περασμένου αιώνα; Δεν άφησε πίσω της τη μεταπολεμική ανέχεια, δεν θωρακίστηκε απέναντι σε πολιτειακούς κινδύνους και εκτροπές, δεν επούλωσε τα εμφυλιακά της τραύματα, δεν θεμελίωσε τη διεύρυνση της μεσαίας της τάξης στην κοινωνική κινητικότητα; Δεν εκσυγχρονίστηκε; Ή μήπως δεν έκανε υπαρξιακές επιλογές που τελικά την τοποθέτησαν στη σωστή πλευρά της Ιστορίας;
Να όμως που αυτή είναι μια πρόοδος που μετριέται σε «κρίσεις». Η χώρα προοδεύει αλλά χρεοκοπεί. Ανεβαίνει στο άρμα του 21ου αιώνα αλλά καίγεται σαν τον Ικαρο. Πατάει το γκάζι αλλά την καταπίνει μια τεράστια πλημμυρισμένη λακκούβα. Και όταν συμβαίνει η κοινωνία της να βελτιώνει τους όρους της πολιτισμικής της συνύπαρξης, σηκώνεται το πέπλο του κοινωνικού της ιστού και ξεσκεπάζονται τέρατα. Τότε είναι που σοκάρεται από την αποκαλυπτική βία της διπλανής πόρτας – μα δεν είναι δυνατόν να συμβαίνουν αυτά τα πράγματα σ’ εμάς, δεν μπορεί η κοινωνική αποσάθρωση να έχει διαβρώσει ακόμη και τη ναυτοσύνη μας, δεν γίνεται η ζωή μας να κρέμεται ακόμη και από το νύχι μιας μπουκαπόρτας.
Το περασμένο μεγαλείο
Το «σύνδρομο U-turn» δεν εκδηλώνεται μόνο με εθνικές καταστροφές. «Σκάει» και με κοινωνικές τραγωδίες. Και μαζί με την επιστροφή στο χάος, σε μια ζωή με υπονομευμένες τις βασικές της σταθερές, επιστρέφει και το θυμικό που ελπίζαμε ότι είχαμε αφήσει πίσω μας. Το αίσθημα της ανασφάλειας που γενικεύεται. Η οργή που ξεχειλίζει. Η απόγνωση που περισσεύει. «Η χώρα», λένε οι περισσότεροι από κάθε άλλη χώρα της Ευρώπης στους δημοσκόπους που τους ρωτούν, «κινείται προς τη λάθος κατεύθυνση». Από πρωταγωνιστές και θαυματοποιοί της Ιστορίας, πρωταθλητές της απογοήτευσης για το παρόν και Κασσάνδρες του μέλλοντος. Το μεγαλείο είναι μόνο περασμένο.
Το μοντέλο του «εθνικού Ελληνα»
Είναι, θα πει κανείς, ζήτημα εθνικού ταμπεραμέντου. Και αλλού καίγονται. Και αλλού πλημμυρίζουν. Και αλλού η ζωή μπορεί να κρεμαστεί, αν όχι από το νύχι μιας μπουκαπόρτας, οπωσδήποτε από τις νιφάδες ενός χιονοδρομικού κέντρου. Αλλά σχεδόν πουθενά αλλού οι φυσικές καταστροφές δεν γεννούν πολιτικές κρίσεις και τα κρούσματα ακραίας βίας υπαρξιακές ομφαλοσκοπήσεις. Ισως επειδή μόνο εδώ, σε αυτή τη χώρα, κυριαρχεί το αρχετυπικό μοντέλο ενός «εθνικού Ελληνα». Εξω καρδιά, φιλόξενου και με ένα ΠΟΠ φιλότιμο στην κορυφή του αξιακού του κώδικα. Μιας υπερευφυούς πανουργίας και μιας αρχέγονης ανωτερότητας που της πρέπουν τα καλύτερα εκχιονιστικά για το χιόνι που πέφτει κάθε πέντε χρόνια. Πώς να υπηρετήσει οποιαδήποτε εξουσία αυτή την ανωτερότητα;
Από μία άποψη, είναι κι αυτό ένα σύνδρομο.
