Αναζητώντας την προέλευση της πασίγνωστης λατινικής αποστροφής «Homo homini lupus» («ο άνθρωπος για τον άνθρωπο είναι λύκος») την εντοπίζουμε στο θεατρικό έργο με τίτλο Asinaria του Πλαύτου. Εξ αυτού ορμώμενος ο Φρόιντ, κατά τη Βικιπαίδεια, προχώρησε στην ακόλουθη διαπίστωση, στο έργο του Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας (1930): «Οι άνθρωποι δεν είναι ευγενή πλάσματα, που επιθυμούν να αγαπηθούν, που το πολύ αμύνονται αν δεχθούν επίθεση. Αντιθέτως, είναι όντα μεταξύ των ενστικτωδών προικισμάτων των οποίων πρέπει να αναγνωρισθεί ένα ισχυρό μερίδιο επιθετικότητας.
…Ποιος, με δεδομένη όλη την εμπειρία του της ζωής και της Ιστορίας, θα έχει το θάρρος να αμφισβητήσει αυτό το συμπέρασμα;». Στο ίδιο κλίμα, ο εξαιρετικός κολομβιανός συγγραφέας Σαντιάγκο Γκαμπόα, διεκτραγωδώντας τα πάθη της χώρας του, υποστήριξε, στο φετινό Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων, ότι η ενσυναίσθηση και η αλληλεγγύη για τον πλησίον δεν είναι ανθρώπινα ορμέμφυτα, αλλά μάλλον προϊόντα συστηματικής και επίμονης καλλιέργειας, μιας διά βίου εκπαίδευσης.
Η αρχική τάση των ανθρώπων, όπως εκφράζεται συχνότατα στις αυθόρμητες αντιδράσεις των νηπίων, είναι η επικέντρωση στο «δικό μου» και η αρπαγή του «δικού σου», η επίθεση προς όποιον δείχνει να απειλεί την «περιοχή» μας, καθώς και η πάταξη των αδύναμων, των διαφορετικών, των θεωρούμενων ως αποσυνάγωγων.
Ολα τούτα συνδέονται φυσικά με τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα στη χώρα μας, αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το οικονομικό στένεμα της Δύσης κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, σε συνδυασμό με επιταχυντές κοινωνικής αλλαγής, όπως η επέλαση της ψηφιακής επανάστασης, η μαζική μετανάστευση του παγκόσμιου Νότου και τα νεόκοπα αιτήματα έμφυλου και σεξουαλικού αυτοπροσδιορισμού, έχουν αφήσει μεγάλες πληθυσμιακές μάζες, που μέχρι χθες απλά τα βόλευαν, με μια κουτσουρεμένη αίσθηση «ανήκειν», προοπτικής και αισιοδοξίας.
Αυτοί είναι κυρίως οι άνθρωποι που τροφοδοτούν τα «ψεκασμένα» κόμματα του θρησκευτικού κομπογιαννιτισμού, αλλά και τα απείρως πιο επικίνδυνα υπολείμματα του νεοναζισμού, της νατιβιστικής βίας κατά των μεταναστών, των προσφύγων, των ομοφυλόφιλων, των Εβραίων και όσων κρίνονται ως γενικά «μιαροί», ανεπαρκείς εθνικά, φυλετικά ή σεξουαλικά υποδεέστεροι.
Δεν υπάρχει ορατή οδός διαφυγής κατά τη γνώμη μου. Τα πλανητικά προβλήματα, από τις πανδημίες έως τη δικαιότερη φορολόγηση του διεθνούς κεφαλαίου, την κλιματική κρίση και τη μετανάστευση, απαιτούν και πλανητικές πολιτικές διαδικασίες, και δυστυχώς κάθε άλλο παρά προς τα εκεί οδεύουμε – μάλλον το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει. Από την άλλη, η αίσθηση κινδύνου, απώλειας προνομίων και θέσης, δείχνει να ξυπνάει σχεδόν αταβιστικά τον «μέσα λύκο» σε μερίδες συνανθρώπων μας, οι οποίοι, είτε από ιδιοσυγκρασία είτε από έλλειψη βασικής κοινωνικής αγωγής, έχουν πιο ανοιχτούς τους αδένες τους σε παρόμοια ψυχοσωματικά, βιοπολιτικά δηλητήρια. Θα ήθελα να μιλήσω για παιδεία, για τον ρόλο της οικογένειας και των δασκάλων, για τη σημασία ταινιών όπως το «American History X», ιδίως όσο βλέπουμε ότι τέτοια μορφώματα ασκούν εντονότερη έλξη στις νεαρές ηλικίες.
Ομως ο ενστικτώδης αφηγητής εντός μου, σοφότερος ίσως απ’ τον εκ των ενόντων κοινωνικό σχολιαστή, με καλεί σε μια αιδήμονα σιωπή. «Αυτό που είναι να γίνει, θα γίνει», μου ψιθυρίζει. Δεν το γλιτώνουμε το πικρό ποτήρι. Εύχομαι λοιπόν μονάχα δύναμη, σε όσες και όσους στέκονται στην πρώτη γραμμή απέναντι στον λύκο. Και πάνω απ’ όλα όχι προσπάθειες συναλλαγής ή εξημέρωσης του θηρίου. Γιατί το αίμα δυστυχώς καραδοκεί.
Ο κ. Νίκος Α. Μάντης είναι συγγραφέας.
