Ενα στυγνό καθεστώς καταρρέει. Ο κύκλος του μπααθισμού στη Μέση Ανατολή κλείνει με μια απόδραση στη Μόσχα και ένα πλήθος από ερωτήματα να αιωρούνται πάνω από τα ερείπιά του. Πώς και δεν είχε δει κανένας το τέλος του να έρχεται; Γιατί δεν φαίνεται ήδη οξύμωρο πως μπορεί να υπάρξει μια «μετριοπαθής τζιχάντ» σαν ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός να διαθέτει και εκδοχές λελογισμένης μισαλλοδοξίας; Και τι σημαίνει αυτός ο αιφνιδιαστικός μετασχηματισμός για την περιοχή και όλα εκείνα τα κράτη που «ιδρύθηκαν» με ένα μολύβι και έναν χάρακα πάνω σε έναν γεωφυσικό χάρτη από τις δυνάμεις της παλιάς αποικιοκρατίας;

Αυτό το τελευταίο ερώτημα τίθεται και για τα κράτη που γεννήθηκαν μέσα σε πιο φυσικά σύνορα από εκείνα που χάραξαν στην «Εύφορη Ημισέληνο» ο Μαρκ Σάικς και ο Φρανσουά Ζορζ Πικό. Το ερώτημα, με άλλα λόγια, εκτείνεται πέρα από το αποικιοκρατικό σύμφωνο που το 1916 μοίρασε σε σφαίρες επιρροής τη Μέση Ανατολή και από το οποίο προέκυψε η Συρία ή το Ιράκ. Μπορεί η κατάρρευση που δεν προέβλεψε κανένας να ήταν αιφνιδιαστική για όλους τους άλλους. Οχι όμως και για το ίδιο το καθεστώς Ασαντ. Η βαναυσότητα ενός αυταρχικού καθεστώτος είναι πολλές φορές ευθέως ανάλογη με την αδυναμία του. Και η επίδειξη ισχύος ένας τρόπος να κρύψει το δομικό πρόβλημα που εμφανίζουν τα περισσότερα από τα καθεστώτα του είδους: την ταύτισή τους με ένα και μόνο πρόσωπο. Μόνο που δεν πετυχαίνει πάντα.

Είναι, τηρουμένων των αναλογιών, η περίπτωση του καθεστώτος Πούτιν. Η Ρωσία σήμερα είναι στενά συνδεδεμένη με τη μοίρα του ίδιου. Τόσο αυταρχική ώστε να καταδιώκει μέχρι τελικής εξοντώσεως τους αντιφρονούντες, όπως τον Αλεξέι Ναβάλνι. Οπωσδήποτε λιγότερο βάναυση από τις κοσμικές δικτατορίες ή τις θεοκρατίες της Μέσης Ανατολής. Και πάντως εκτεθειμένη έπειτα από την επίδειξη ισχύος και την «εισβολή της μίας ημέρας» στην Ουκρανία που εξελίχθηκε σε έναν πόλεμο χιλίων και πλέον ημερών.

Στην περίπτωση της Ρωσίας, η επίδειξη ισχύος ήταν αποκαλυπτική των αδυναμιών της. Στην Ουκρανία, η στρατιωτική της μηχανή έδειξε πως έπασχε από τον πρώτο της στρατηγό έως τον τελευταίο της φαντάρο. Η επίπτωση έφτασε έως τη Συρία – ο Ασαντ έπεσε όταν, εξουθενωμένη από την αδυναμία της στο ουκρανικό μέτωπο, δεν μπορούσε πια να του προσφέρει την προστασία της. Τι έμεινε για τον φίλο δικτάτορα; Ενα καταφύγιο στη Μόσχα.

Το καθεστώς των Αγιατολάχ στο Ιράν είναι πιθανόν να κινδυνεύει από την ίδια έκθεση των αδυναμιών του στην κοινή θέα. Φάνταζε ισχυρό όσο αναλωνόταν σε επιδείξεις ισχύος με τον πόλεμο δι’ αντιπροσώπων της Χεζμπολάχ και της Χαμάς. Το πλήγμα, ωστόσο, που δέχθηκε από το μπρα ντε φερ με το Ισραήλ δημιουργεί ρωγμές, πέρα από το διεθνές του προφίλ, και στην εσωτερική του συνοχή. Σήμερα μοιάζει πιο πιθανό να τραβήξουν κάτω από τα πόδια του το περσικό χαλί οι Ιρανοί και οι Ιρανές που υποφέρουν από την καταπίεση της «ισλαμικής δημοκρατίας».

Η πιθανότητα αυτή εξηγεί γιατί στα μάτια πολλών αναλυτών η κατάρρευση του καθεστώτος Ασαντ έχει την ίδια δυναμική με μείζονα γεγονότα της παγκόσμιας Ιστορίας, όπως ήταν η πτώση του Τείχους του Βερολίνου στην Ευρώπη το 1989. Οπως τότε δεν απελευθερώθηκε μόνο μια μισή πόλη ή δεν ενώθηκε μόνο μια χώρα, έτσι και σήμερα ο πάταγος από την πτώση μπορεί να προκαλέσει ένα ντόμινο ανατροπών πέρα και μακριά από τη Δαμασκό. Η διαφορά σήμερα είναι πως απουσιάζει η μεταψυχροπολεμική αισιοδοξία. Αλλά και πως ο κόσμος είναι αδύνατον πια να σχεδιαστεί με το μολύβι και τον χάρακα σε έναν γεωφυσικό χάρτη.