«Καλωσορίσατε στις φαβέλες». Το όνομα ενός από τους πιο δημοφιλείς λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην Ιταλία προδιαθέτει για το περιεχόμενο. Για μια συλλογή από βίντεο με τουρίστες να βουτάνε σε ιστορικές φοντάνες της Ρώμης, αρουραίους να κόβουν βόλτες σε ιστορικές πλατείες, εμπορικά κέντρα να τυλίγονται στις φλόγες από τους συσσωρευμένους λόφους σκουπιδιών, καταληψίες της ξαπλώστρας και της ομπρέλας να απειλούν πολίτες και πορτοφολάδες να λυμαίνονται το μετρό. Ενα αναποδογυρισμένο αυτοκίνητο στα νερά της Οστια, επιβάτες που σπρώχνουν από τις ράγες του τραμ ένα άλλο για να περάσει ο συρμός, παρατημένα αποκαΐδια στο Μόντε Μάριο, το καναντέρ που βγαίνει έξω από την πίστα του αεροδρομίου τη στιγμή της απογείωσης.
Δεν είναι όλες οι εικόνες οικείες. Είναι όμως οικεία η αίσθηση. Η αίσθηση μιας εθνικής μοναξιάς όχι μόνο επειδή «αυτά συμβαίνουν μόνο εδώ» αλλά κι επειδή «τίποτε δεν αλλάζει». Αλλού έχουν οργανώσει σωστά την κοινή τους ζωή, ο δημόσιος χώρος, τακτοποιημένος και ασφαλής, διαθέτει την άπλα που της πρέπει και τη φαντασία ενός υπαίθριου φόρουμ τέχνης, το πνεύμα της κοινότητας θριαμβεύει. Εδώ όμως; Εδώ μας φαίνεται πως σπανίως η πρόοδος ισοσκελίζει την παρακμή. Η επιδίωξη της ευτυχίας είναι ένας μοναχικός αγώνας, ο στόχος για μια καλύτερη ζωή ένας προσωπικός γολγοθάς, το κυνήγι του κέρδους μια ατομική μάχη χωρίς κανόνες.
Ο δρόμος προς τον παράδεισο είναι στρωμένος με παρατυπίες. Δεν ζεις καλύτερα εάν δεν χτίσεις περισσότερους ορόφους, εάν δεν απλώσεις τη θέα σου στο δάσος, εάν η μικροδιαφθορά του κράτους-Λεβιάθαν δεν εξασφαλίσει το μικροσυμφέρον σου. Κι όταν η πυρκαγιά φτάνει στις παρυφές του αστικού ιστού και ο παράδεισος τυλίγεται στις φλόγες, τότε ανακαλύπτεις πως το κράτος που πλήγωσες θα έχει πάντα τον τρόπο να σε πληγώνει περισσότερο. Είσαι και πάλι μόνος, εκεί στ’ αποκαΐδια, κι ας ρίχτηκαν στις φλόγες οι ηρωικοί πυροσβέστες, κι ας ήχησε ο συναγερμός του «112».
Οι πυροσβέστες έκαναν ό,τι μπορούσαν τότε. Αλλά το κράτος γιατί δεν έκανε ό,τι έπρεπε πριν; Στους τόνους από μελάνι που χύνεται για τη σημασία της πρόληψης, λησμονήθηκε ότι υπάρχει ένα «πριν» και πριν από αυτήν. Οτι εάν η επίγευση της παρακμής είναι τόσο μόνιμη ώστε να υπερσκελίζει την αίσθηση της προόδου, είναι επειδή η πρόοδος στις φαβέλες θα είναι πάντα στρεβλή. Το οικοδόμημά μας είναι προϊόν μιας στρεβλής ανάπτυξης και μιας τέτοιας στρεβλής προόδου. «Προσπαθούμε κάθε χρόνο», είπε ο Πρωθυπουργός, «να γίνουμε καλύτεροι». Γιατί όμως η μήτρα της προόδου θα πρέπει να είναι μικρές και μεγαλύτερες τραγωδίες; Γιατί δεν μπορούμε να έχουμε καλύτερα τρένα χωρίς να συγκρουστούν, γειτονιές που αναπνέουν καλύτερο οξυγόνο χωρίς να καούν, εύφορους κάμπους χωρίς να μετατραπούν σε υδάτινους κόσμους;
Δεν συμβαίνει αλλού, ή σχεδόν πουθενά αλλού, η τραγωδία και η πρόοδος να έχουν μια τόσο ισχυρή σχέση αίτιου και αιτιατού. Ολη η Μεσόγειος φλέγεται, αλλά ο δικός μας παράδεισος φλέγεται περισσότερο – τυλίγεται στις φλόγες ακόμα και ο ημιαστικός, ημιπαράνομος παράδεισος όπου επιδιώξαμε κάποτε να βρούμε την ευτυχία μας αφού κυνηγήσαμε το κέρδος.
Ηταν, θα πει κανείς, έκτακτο γεγονός. Μόνο που το μοτίβο επαναλαμβάνεται στη χιλιοαναγγελθείσα μάχη της καθημερινότητας. Η κυβέρνηση θα εξαγγείλει πιθανότατα ακόμα μία τέτοια το φθινόπωρο, ξέπνοη από τη θερινή της ραστώνη και τα έκτακτα γεγονότα, εγκλωβισμένη σε μια στρεβλή πρόοδο που υπηρετεί πλέον και η ίδια και με μια γραμμή άμυνας που λέει πως δεν είμαστε μόνοι, κι αλλού αντιμετωπίζουν προβλήματα τα συστήματα υγείας, κι αλλού οι δημόσιες μεταφορές ταλαιπωρούν τους επιβάτες τους. Μάρτυρας το βίντεο με τους εκατό που μετρούν την ατελείωτη ώρα περιμένοντας σε μια στάση λεωφορείου. Βγαλμένο κι αυτό από τη ζωή που σε καλωσορίζει στις φαβέλες.
