Δεν κινούν τα νήματα της Ιστορίας μόνο τα «απρόβλεπτα γεγονότα» – αυτά που πολύ φοβόταν κάποτε ένας συντηρητικός βρετανός πρωθυπουργός. Τη ροή των πραγμάτων αλλάζουν, με ακόμη μεγαλύτερη ταχύτητα, οι συνειδητές επιλογές.
Είναι η περίπτωση ενός «απρόβλεπτου» αμερικανού προέδρου. Ο Ντόναλντ Τραμπ πρώτα νομιμοποίησε τον Βλαντίμιρ Πούτιν ως προνομιακό συνομιλητή. Και έπειτα απονομιμοποίησε τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι ως «δικτάτορα».
Τόσο χρειάστηκε για να αλλάξει ο ρυθμός του κόσμου. Ή, ακριβέστερα, για να πυροδοτηθεί μια τεκτονική αλλαγή – η πρώτη του είδους αλλά και τέτοιας έκτασης σε έναν μεταπολεμικό κόσμο, ο οποίος παρέμεινε διπολικός ακόμη και μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου: Από ‘δώ οι φιλελεύθερες δημοκρατίες της Δύσης, από ‘κεί ένας εχθρός που συγκροτούνταν από αυταρχικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα.
Ακόμη και σε περιόδους αναταραχής, όπως ήταν η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους και οι στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, οι δύο αυτοί κόσμοι συγκρούονταν μέσω της ήπιας ισχύος. Περισσότερο από την αμυντική της βιομηχανία, η Κίνα φρόντιζε την οικονομική της διείσδυση εκεί όπου άλλοτε κυριαρχούσαν οι δυτικές δυνάμεις. Αντί για πόλεμο, έκανε εμπόριο. Η Ευρώπη εξαφάνιζε και τα τελευταία ίχνη από το παλιό μιλιταριστικό πνεύμα άλλων εποχών και αιώνων, ενώ η γερμανική της λοκομοτίβα αισθανόταν ασφαλής ακόμη και ως εξαρτημένη από το ρωσικό φυσικό αέριο. Μήπως αυτός δεν ήταν, παρά τις αναταράξεις, ο κόσμος «συνεργασίας και ανάπτυξης» που οραματίστηκαν οι ιδρυτικοί πατέρες των Ηνωμένων Εθνών πάνω στα ερείπια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου;
Από μια άποψη, ήταν. Η Ενωμένη Ευρώπη – να ένα θαύμα. Παγκόσμιοι οργανισμοί για την υγεία, το εμπόριο – να ακόμη ένα. Διεθνείς συμφωνίες για τη μη διάδοση των πυρηνικών, διεθνείς διασκέψεις για το κλίμα – να το τρίτο και το τέταρτο. Σε αυτόν τον νέο, θαυμαστό κόσμο το ΝΑΤΟ κηρύχθηκε «εγκεφαλικά νεκρό». Μα ακόμη και όταν ξέσπασε η σύγκρουση στην Ουκρανία με τη ρωσική εισβολή, διανοητές με το κύρος του Γιουβάλ Νόα Χαράρι και ηγέτες με την ισχύ του Σι Τζινπίνγκ ή του Ναρέντρα Μόντι υποστήριξαν πως ο πόλεμος ήταν πια ένα εντελώς «ξεπερασμένο μέσο» επίλυσης των διαφορών, απολειφάδι μιας εποχής που έχουμε αφήσει πίσω μας οριστικά.
Ομως όχι. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έθεσε σε μια νέα κίνηση την Ιστορία. Η κατά Βενιζέλο «πολύ πολιτισμένη και εκλεπτυσμένη» Ευρώπη, «ληθαργική» σύμφωνα με άλλες εκδοχές, άρχισε να αναρωτιέται εάν θα έπρεπε όχι μόνο να στήσει μια δική της, ευρωπαϊκή άμυνα, αλλά και να επιστρέψει στην εποχή της πολεμικής οικονομίας. Εξαιτίας του Ντόναλντ Τραμπ; Οχι, παρά τον Ντόναλντ Τραμπ.
Σήμερα, ως επισπεύδων, ο αμερικανός πρόεδρος δεν κηρύσσει μόνο το τέλος μιας σχέσης. Παράλληλα, αντικαθιστά έναν σύγχρονο κόσμο που εξασκήθηκε στην ήπια ισχύ με έναν παλαιότερο όπου περίσσευαν οι επιδείξεις ωμής δύναμης, όπως και ένα οικουμενικό σύστημα αξιών με ναπολεόντειες θεωρήσεις – «Αυτός που σώζει τη χώρα του», τσιτάρει 200 χρόνια μετά, «δεν παραβιάζει κανέναν νόμο». Σώζει, από ποιον; Η ακατονόμαστη απειλή – ακατονόμαστη για την ώρα – είναι η Κίνα. Για να σπάσει τον άξονα Μόσχας – Πεκίνου, ο Τραμπ πολτοποιεί την Ουκρανία και θρυμματίζει τη συμμαχία με την Ευρώπη.
Αν και από θέση ισχύος, η κίνηση δεν παύει να είναι υψηλού ρίσκου. Ο νέος του σύμμαχος δεν είναι λιγότερο απρόβλεπτος από τον ίδιο ούτε του λείπει το ναπολεόντειο σύνδρομο. Και η Ευρώπη; Επιστρέφει και εκείνη στις παλαιότερες εποχές της, διαιρεμένη ανάμεσα σε μια συμμαχία προθύμων να προσδεθούν στο άρμα του νέου αυτοκράτορα και έναν συνασπισμό απροθύμων να απολέσουν το ευρωπαϊκό τους κεκτημένο. Δεν μπορεί να στοιχηματίσει κανείς ποιος θα επικρατήσει στο τέλος. Μπορεί πάντα όμως να ελπίζει στο θαύμα.
