Κατάθλιψη: O σκοτεινός κόσμος μιας επώδυνης ψυχικής διαταραχής. H ορμή της ζωής σε αναστολή. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 300 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο ζουν αυτή τη στιγμή με κατάθλιψη
«Κάθε πρωί το ίδιο άγχος, ο ίδιος πόνος».
«Ενας συνεχής αγώνας ανάμεσα σε ένα κομμάτι του εαυτού μου που συνεχώς υπονομεύει ό,τι κάνω και σε ένα άλλο που αντιστέκεται σε αυτή την υπονόμευση».
«Είναι ένα ταξίδι χωρίς τελειωμό. Εγώ και ο συνταξιδιώτης μου ούτε τα βρίσκουμε ούτε μπορεί ο ένας να εγκαταλείψει τον άλλον. Πρόκειται για ένα ταξίδι που ξεκίνησε από τα εφηβικά μου χρόνια και συνεχίζεται μέχρι σήμερα».
Ποιος μιλάει; Ποιος εκθέτει με τόση τόλμη και παρρησία τον μύχιο εαυτό του; Ποιος είναι εκείνος που καταθέτει δημόσια βιώματα οδύνης και ευαλωτότητας παρακάμπτοντας την ασφάλεια μιας περιφρουρημένης δημόσιας εικόνας του εαυτού; Πόσο εύκολο είναι να αψηφάς το αρραγές της δημόσιας εικόνας ενός διεθνώς αναγνωρισμένου ακαδημαϊκού;
«Οι άνθρωποι δεν ψεύδονται στον πόνο μήτε προσποιούνται στον Σπασμό» (Emily Dickinson). Ο Νίκος Μουζέλης στο όνομα μιας τέτοιας αληθινότητας μοιάζει να «εκθέτει» τον καλά προστατευμένο μέσα από τους θεσμούς εαυτό του. Ο διανοούμενος που έχει εμπνεύσει πλήθος φοιτητών και αναγνωστών με τα βιβλία και τη δημόσια παρουσία του δεν φαίνεται να μεριμνά για μια τακτοποιημένη υστεροφημία.
Οι καιροί δεν αγαπούν ρωγμές και ευαλωτότητες.
Στη ναρκισσιστική εποχή τού «φαίνεσθαι» και της εικόνας κυριαρχεί η μέριμνα για την προάσπιση ενός πλασματικά αυτάρκη, «ως εάν», εαυτού. Σε πείσμα των καιρών ο Μουζέλης αψηφά το προστατευτικό περιτύλιγμα που προσφέρεται να συνοδεύει διά βίου τους επώνυμους διανοουμένους.
Πιστεύω ότι ο Νίκος Μουζέλης φέρνει στο προσκήνιο τις ελληνικές ρίζες της μελαγχολίας. Το «Μελαγχολία και ιδιοφυΐα» είναι ένα σύντοµο κείµενο που αποδίδεται στον Αριστοτέλη. Ξεκινά θέτοντας το ερώτηµα: «Για ποιον λόγο όλοι όσοι έχουν αναδειχθεί εξαίρετοι στη φιλοσοφία ή στην πολιτική ή στην ποίηση ή στις τέχνες είναι εμφανώς μελαγχολικοί;».
Ο Μουζέλης, φέρνοντας στο προσκήνιο τη χαμένη τιμή της θλίψης, προσφέρει ένα σπουδαίο δώρο στους αναρίθμητους συνανθρώπους μας που πάσχουν από κατάθλιψη.
Ανάμεσά τους φιλόσοφοι, θεοί και ημίθεοι. Ο Πλάτων, ο ∆ηµόκριτος, ο Σωκράτης, ο Ηρακλής, ο Αίας. Ο επιτάφιος λόγος, τα αρχαία ελληνικά επιτύμβια επιγράµµατα, προσφέρουν ένα εξαίσιο δείγμα ενός άλλου τρόπου πρόσληψης της θλίψης. Μέσα από την οδύνη και το πένθος αναβλύζει η ζωή που δεν εγκαταλείπεται. Ο θρήνος γίνεται έναυσμα υπενθύμισης του αγαθού της ζωής. Αλλωστε το Ασκληπιείο, ο πιο σημαντικός θεραπευτικός χώρος της αρχαιότητας, επιλέγεται να είναι κοντά στο θέατρο της Επιδαύρου. Ο πόνος ως αναπόσπαστο στοιχείο της ζωής, της τέχνης, της ποίησης.
Στο διάβα των αιώνων ο ψυχικά πάσχων θα διατηρήσει τη χροιά μιας αμφιλεγόμενης παρουσίας: αμαρτωλός, θεόσταλτος, επικίνδυνος, άρρωστος, ιερός, ο πάσχων θα καταλήξει να συρρικνωθεί στην αγκαλιά ενός τεχνοκρατικού ψυχιατρικού κατεστημένου λόγου. Ενός λόγου που θα εξορίσει τον μελαγχολικό από τη μελαγχολία του, αφήνοντας στη θέση της ένα ιατρικό συμβάν. Μια νοσογραφία στη θέση µιας κατάστασης ψυχής.
Ο σύγχρονος τρόπος τού υπάρχειν σε απογυμνώνει από τη δυνατότητα µιας άλλης συνύπαρξης µε τη θλίψη. Η εποχή μας αντιλαμβάνεται τη μελαγχολία ως έλλειμμα, ως ένα µοντέρνο σφάλμα ενάντια στην επιταγή µιας ψυχαναγκαστικής αισιοδοξίας, ενάντια σε µια εργαλειακά νοούμενη πρόοδο. Το υποκείμενο της οδύνης εξωθείται να παραμένει εξόριστο από την οδύνη του, απογυμνωμένο από το µέσα του.
Ο Νίκος Μουζέλης επιχειρεί μια άλλη επαφή με τη θλίψη του. Πέρα από ένα σύνολο ανεπιθύμητων συμπτωμάτων, πέρα από ένα ιατρικό συμβάν, η κατάθλιψη δεν στριμώχνεται σε διαγνωστικές εξισώσεις. Tις υπερβαίνει. Eίναι μια κατάσταση ψυχής που αναζητά το νόημα και τη σημασία της.
Ο σύγχρονος λόγος, ο πολιτισμός μας σήμερα, δεν αγαπά την κατάθλιψη, παρότι κάνει ό,τι μπορεί για να την πολλαπλασιάσει. Οντας ανίκανος να την επεξεργαστεί σε μετουσιωμένες μορφές, την αντιλαμβάνεται διαρκώς ως έλλειμμα, ποτέ ως κατάσταση ψυχής. Μιας ψυχής που ακόμα και μέσα από τη σιωπή αρθρώνει έναν λόγο άξιο να ακουστεί.
Ο Μουζέλης φέρνοντας στο προσκήνιο τη χαμένη τιμή της θλίψης, προσφέρει ένα σπουδαίο δώρο στους αναρίθμητους συνανθρώπους μας που πάσχουν από κατάθλιψη. Κάποιος που από την παιδική του ηλικία υποφέρει από τα σκοτάδια της κατάθλιψης, διόλου δεν εμποδίστηκε να δημιουργήσει ένα σπουδαίο έργο. Ενα έργο που αποτιμάται σε σημαντικά κοινωνιολογικά συγγράμματα που κυκλοφορούν σε όλο τον κόσμο. Ολα λοιπόν είναι ανοιχτά… Και το ανθρώπινο υποκείμενο, ένα πλάσμα της έλλειψης και της οδύνης αλλά και της μαγικής υπέρβασης. Ενα μεγάλο ευχαριστώ στον Νίκο Μουζέλη. Στην κόρη και τη σύντροφό του που στήριξαν την προσπάθειά του. Και πραγματικά ένα μπράβο στον εκδότη Θανάση Καστανιώτη που με περισσή έγνοια έσπευσε με μια αξιομνημόνευτη φροντίδα να εκδώσει το «Εσωτερικό ταξίδι μετ’ εμποδίων». Και βέβαια ένα μπράβο στο «Βήμα» που αφιέρωσε δύο ολόκληρες σελίδες για την προδημοσίευση ενός τόσο διαφορετικού βιβλίου.
Η κυρία Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι καθηγήτρια Ψυχολογίας, συγγραφέας.
