Το πρώτο «ελεύθερο πανεπιστήμιο» στην Ευρώπη μετράει περισσότερα από 500 χρόνια ζωής. Ιδρύθηκε σε ένα Δουκάτο της Ιταλίας, το Ουρμπίνο, από έναν τοπικό ηγεμόνα τόσο μεσαιωνικό και σκοτεινό ώστε να υποχρεώνει τις νεόνυμφες να περνούν από το δικό του κρεβάτι πριν από την πρώτη νύχτα του γάμου τους. Αλλά και αρκούντως αναγεννησιακό και φωτισμένο για να πετύχει την ανεξαρτησία του από το Βατικανό και να επενδύσει στην κοσμική γνώση.
Δεν μπορεί να ξέρει κανείς πόσο υπερήφανος ήταν ο Φεντερίκο του Μoντεφέλτρο για τις μεσαιωνικές του επιδόσεις και την αιμομικτική κληρονομιά που άφησε στο δουκάτο του, αφού πολλά από τα παιδιά που έφεραν στον κόσμο οι νεόνυμφες ήταν δικά του και οι επόμενες γενιές δημιούργησαν οικογένειες χωρίς να γνωρίζουν πως μοιράζονταν το ίδιο πατρικό και προγονικό αίμα. Πάντως, η μαρμάρινη επιγραφή «Università Libera di Urbino», που είχε παραγγείλει ο ίδιος στους καλύτερους τεχνίτες της εποχής, δεσπόζει έως σήμερα στο ιστορικό campus του πανεπιστημίου.
Το τελευταίο «ελεύθερο πανεπιστήμιο» στην ήπειρο, ενδεχομένως και στον κόσμο, εμφανίστηκε ως τίτλος στο νομοσχέδιο που παρουσίασε ο Κυριάκος Πιερρακάκης στο Υπουργικό Συμβούλιο της περασμένης Τρίτης. Η επιλογή δεν συνδέεται με κάποια μεσαιωνικά ήθη αλλά οπωσδήποτε με έναν «αναχρονισμό», όπως ειπώθηκε, που δεσμεύει την ανώτατη εκπαίδευση στην υποχρεωτική αγκαλιά του κράτους. Αυτό είναι και το «papato» της ιστορίας: Ενα κράτος, από τα ελάχιστα στον κόσμο, τόσο συγκεντρωτικό ώστε να απαγορεύει με ένα άρθρο που δεσπόζει ακόμη στο Σύνταγμα την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων.
Ετσι, η πολυετής μάχη που δόθηκε για να ξεπεραστεί το άρθρο 16 μοιάζει να είναι σχεδόν αντάξια της μάχης που έδωσε ο Δούκας για να απαλλαγεί από τους Πάπες, την τιάρα τους και – κυρίως – τον στρατό τους. Η ίδρυση του πρώτου «ελεύθερου πανεπιστημίου», ή πιο πεζά του πρώτου «μη κρατικού, μη κερδοσκοπικού ΑΕΙ», τοποθετείται στο 2025. Με ή χωρίς μαρμάρινη επιγραφή, αλλά πάντως σε ένα «κάμπους» με τουλάχιστον τρεις σχολές και 30 καθηγητές.
Δεν θα πρέπει όμως να περιμένει κανείς να περάσουν άλλα 500 χρόνια για να μετρήσει ένα αποτέλεσμα και να σταθμίσει έναν κίνδυνο που μπορούν να διατυπωθούν υπό τη μορφή ερωτημάτων. Θα σταματήσουν οι ελληνικές οικογένειες να αιμοδοτούν τα πανεπιστήμια του εξωτερικού με το δικό τους χρήμα και τη φαιά ουσία των παιδιών τους; Αλλά και, ως προς τον κίνδυνο, πώς δεν θα δημιουργηθεί μια ανώτατη εκπαίδευση δύο ταχυτήτων, όπως συμβαίνει με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση όπου το χάσμα που χωρίζει το δημόσιο σχολείο από τα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια μεγαλώνει συνεχώς;
Η απάντηση, θεωρητικά, βρίσκεται στον τίτλο του νομοσχεδίου. Για το οποίο διαβεβαιώνεται πως ο προσδιορισμός «ελεύθερο» δεν αφορά μόνο το πανεπιστήμιο των τριών σχολών και των 30 καθηγητών που κυοφορείται. Αφορά και εκείνα με ονόματα και brands βαριά σαν ιστορία, όπως το Καποδιστριακό των Αθηνών, το Μετσόβιο Πολυτεχνείο της Πατησίων ή το Αριστοτέλειο της Θεσσαλονίκης. Το κύρος τους, λέγεται, θα ενισχυθεί με ενέσεις εξωστρέφειας που θα εξασφαλίσουν τα ξενόγλωσσα τμήματα και η σύνδεση της πανεπιστημιακής έρευνας με την αγορά.
Η Πατησίων, με άλλα λόγια, είναι στρωμένη με καλές προθέσεις. Το ίδιο και η Ούλωφ Πάλμε που οδηγεί στην Πανεπιστημιούπολη χωρίς να οδηγεί απαραίτητα στην Κόλαση. Μπορεί ωστόσο να φανταστεί κανείς το πλήθος των αντιδράσεων και τη δύναμη της πειθούς που θα πρέπει να επιστρατευτεί για να κατευναστούν. «Διαβολικότερης» ενδεχομένως από εκείνη που λέγεται πως επιστράτευσε ο αναγεννησιακός ζωγράφος Πιέρο ντελα Φραντσέσκα. Για να πείσει τον Δούκα του Ουρμπίνο, ανάμεσα στα πλούσια προσόντα του οποίου ξεχώριζε μια υπερβολικά μεγάλη και γαμψή μύτη, πως θα φαινόταν αληθινά ισχυρός και θα κατακτούσε πραγματικά την αθανασία μόνο εάν πόζαρε προφίλ…
