Εβαλα επίτηδες έναν προκλητικό τίτλο για να πάω λίγο κόντρα στο ρεύμα. Ξέρω πως το «πρέπον» σήμερα είναι να αναθεματίζουμε την κατανάλωση και τον χώρο της: την «καταναλωτική κοινωνία». Και ναι μεν να καταναλώνουμε όσοι μπορούμε (ιδιαίτερα αυτές τις γιορτάρες μέρες), αλλά να το κάνουμε με βαριά καρδιά, με ενοχές και τύψεις – σχεδόν να ζητάμε συγγνώμη για αυτό.
Φυσικά να διευκρινίσω εδώ πως και οι πιο φανατικοί εχθροί της κατανάλωσης δεν θέλουν να την καταργήσουν ολοκληρωτικά. Ακόμα και αυτοί καταλαβαίνουν πως μια κοινωνία που δεν καταναλώνει θα ήταν ολοκληρωτικά νεκρή. Οχι μόνο οικονομικά, αλλά και βιολογικά. Ολα τα ζωντανά έθνη παράγουν και καταναλώνουν – μάλιστα, τα πιο ξύπνια παράγουν περισσότερα, για να έχουν και περίσσευμα στο ισοζύγιο πληρωμών.
Ο άνθρωπος όσο ζει καταναλώνει – μάλιστα θα έλεγα ότι ζει επειδή καταναλώνει και εφόσον καταναλώνει. Μόνο οι ένοικοι των νεκροταφείων έχουν κόψει αυτή τη βλαβερή συνήθεια.
Αμέσως ακούω την αντίρρηση: «Προφανώς δεν εννοούμε αυτά τα βιολογικά απαραίτητα. Οταν επικρίνουμε την κατανάλωση, εννοούμε την υπερβολική και επιδεικτική κατανάλωση των ολίγων, που γίνεται εις βάρος του απλού λαού».
Εδώ τα πράγματα δυσκολεύουν, αγαπητοί «νεοπουριτανοί» αντιρρησίες. Φυσικά ένα σκάφος εκατομμυρίων ευρώ και ένα ρολόι δεκάδων χιλιάδων ευρώ είναι περιττά και καταχρηστικά.
Αλλά είναι; Αν απαγορεύαμε τα ιδιωτικά γιοτ υπερπολυτελείας, δεν θα αφήναμε άνεργους δεκάδες χιλιάδες εργάτες ναυπηγείων που τα κατασκευάζουν; Και τα ακριβά ρολόγια δεν δίνουν δουλειά σε πολλούς τεχνίτες ωρολογοποιούς; Η κατανάλωση προϋποθέτει παραγωγή – αυτό ακριβώς που χρειαζόμαστε!
Θυμάμαι κάτι συζητήσεις που είχα με φανατικούς Κνίτες πριν από αρκετές δεκαετίες. Στο πρότυπό τους, την τότε Σοβιετική Ενωση, δεν υπήρχε περιθώριο για είδη υπερπολυτελείας. (Αυτό μόνο επισήμως. Γιατί σε πολλές επισκέψεις που έκανα σε χώρες του Υπαρκτού έβλεπα στα υπόγεια γκαράζ των ξενοδοχείων αυτοκίνητα που ούτε στον ύπνο μου δεν τα είχα ονειρευτεί στη Δύση. Τι Φεράρι, τι Μπέντλεϊ, τι Τζάγκουαρ. Καλά οι μεγάλες Μερτσέντες με τον σωρό… Ολα της νομενκλατούρας.)
Ελεγαν λοιπόν οι Κνίτες ότι πρέπει κανείς να ξεχωρίζει το απαραίτητο από το περιττό, τις βασικές ανάγκες του ανθρώπου από τις επίκτητες (και εδώ ερχόταν το καρφί) που του δημιουργεί η διαφήμιση.
Ρωτούσα εγώ: «Το ιδιωτικό αυτοκίνητο είναι βασική ανάγκη;». «Οχι βέβαια» απαντούσαν, «αφού υπάρχουν τα μέσα μαζικής συγκοινωνίας». «Και τότε γιατί δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι εγγράφονται στις λίστες αναμονής για ένα Μόσκβιτς; Και μη μου πείτε ότι φταίει η διαφήμιση – γιατί διαφήμιση στη Σοβιετική Ενωση δεν υπάρχει…».
«Η ακρόαση μουσικής είναι βασική ανάγκη;» ρωτούσα πάλι εγώ. «Σίγουρα» μου απαντούσαν οι κουλτουριάρηδες Κνίτες. «Τότε γιατί η απόκτηση ενός καλού στερεοφωνικού να είναι περιττή πολυτέλεια;». «Διότι μπορείς να την ακούς και από το ραδιόφωνο» ήταν η απάντηση, με την οποία όμως ήδη διαφωνούσε το μισό ακροατήριο…
Αυτά με τους Κνίτες. Σήμερα τα κίνητρα του αντικαταναλωτισμού δεν είναι πια τόσο πολιτικά όσο οικολογικά, κοινωνικά και ηθικά. Με τα οικολογικά συμφωνώ απόλυτα – για τα κοινωνικά, έχω απορίες. Ξέρω ότι υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες άνεργοι – άραγε όμως η αποχή από την αγορά δώρων θα βοηθήσει έστω και έναν να βρει δουλειά; Και είναι τυχαίο πως οι μεγαλύτερες καταναλώσεις γίνονται σε χώρες που έχουν πλήρη απασχόληση;
Και τα ηθικά; Ενώ εγώ αγοράζω δώρα περιττά, ο γείτονας πεινάει! Συμφωνώ να του χαρίσεις ένα πλούσιο χριστουγεννιάτικο τραπέζι, σαν μετανιωμένος Σκρουτζ, και δώρα για τα παιδιά του. Σίγουρα, η φιλανθρωπία δεν θα σώσει τον κόσμο. Ονειρεύομαι κι εγώ μια κοινωνία όπου θα είναι περιττή. Αλλά μέχρι τότε μοιράζει χαρά σε αυτόν που παίρνει και περισσότερη σε αυτόν που δίνει.
Μην τα βάζετε με την κατανάλωση. Παράγει πλούτο. Επιπλέον είναι ωραίο πράγμα να ανοίγεις πακέτα (θυμηθείτε τα παιδικά σας χρόνια). Και αντί να ευαγγελίζεστε τον αφανισμό ή τον περιορισμό της κατανάλωσης, επιδιώξτε την εξάπλωσή της. Ευημερία και κατανάλωση για όλους! Μια σωστή καταναλωτική κοινωνία (χωρίς υπερβολές και καταχρήσεις) θα ήταν τέλεια. Οι άνθρωποι να χαίρονται, όσο περισσότερο γίνεται, τη σύντομη επίγεια παρουσία τους. Ο πιο σοφός από τους αρχαίους μας ήταν τελικά ο Επίκουρος…
Τώρα βέβαια αυτό το κείμενο έχει γραφτεί «με τη γλώσσα στο μάγουλο», που λένε οι Αγγλοι. Λίγο αυτοειρωνικά – ξέρετε τι εννοώ. Καλές γιορτές, αναγνώστες!
