Η κλιματική αλλαγή αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην ιστορία της ανθρωπότητας. Οχι μόνον η ατμόσφαιρα αλλά και οι θάλασσες και τα ωκεάνια συστήματα, που αποτελούν την κλιματική μνήμη του πλανήτη μας, συντελούν τόσο στην αύξηση της σφοδρότητας των επιπτώσεων που έχει το φαινόμενο αυτό στο περιβάλλον γενικότερα αλλά και την ανθρώπινη ζωή. Με την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη οι ωκεανοί βρίσκονται σε ένα έκτακτο σημείο κρίσιμης υπερθέρμανσης, όπου έχουν αρχίσει να απειλούνται και τα υδάτινα και τα χερσαία οικοσυστήματα.
Η αύξηση των συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα έχει οδηγήσει σε πρωτόγνωρη αύξηση της θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας αλλά και των βαθύτερων υδάτων κατά τόπους. Τη χρονιά που μας πέρασε καταγράφηκαν υψηλές θερμοκρασίες πρωτοφανείς σε μεγάλες θαλάσσιες εκτάσεις και στους ωκεανούς, με θερμοκρασίες αυξημένες σε πολλές περιπτώσεις περισσότερο από 1oC σε σχέση με την περίοδο αναφοράς 1971-2000.
Η θάλασσα της Μεσογείου συγκαταλέγεται μεταξύ αυτών που το μέγεθος της κλιματικής αλλαγής είναι εντονότερο, με τις αποκλίσεις της θερμοκρασίας κατά το δεύτερο μισό του 2023 να ξεπερνούν ακόμα και κατά 2oC τις κλιματικές τιμές της περιόδου αναφοράς. Οι επιπτώσεις της εκρηκτικής αύξησης της θερμοκρασίας των ωκεανών είναι ήδη παρούσες και συνδέονται με την αύξηση της συχνότητας και της σφοδρότητας ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως οι τυφώνες και οι κυκλώνες.
Μόνο σύμπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι η κακοκαιρία Daniel που με τόση σφοδρότητα χτύπησε τη χώρα μας αλλά και άλλες περιοχές της Βαλκανικής Χερσονήσου και τη Λιβύη με τις καταστροφικές συνέπειες που ακόμα στοιχειώνουν τη μνήμη μας, ήταν η συνέχεια ενός ακραία θερμού καλοκαιριού με τις θάλασσες υπέρθερμες στη Μεσόγειο. Η μέχρι τώρα αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων λόγω της εξελισσόμενης κλιματικής αλλαγής, είναι επίσης αλληλένδετη με τη μείωση των θαλάσσιων πάγων στην Αρκτική, καθώς και με σημαντικές μεταβολές στις ροές των ωκεανών και τα ωκεάνια ρεύματα, που με τη σειρά τους αποτελούν βασικό ρυθμιστικό παράγοντα του παγκόσμιου κλίματος.
Η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή έχει επίσης οδηγήσει στην οξίνιση των ωκεανών, φαινόμενο το οποίο, με βάση τις εκτιμήσεις των μοντέλων, αναμένεται να ενταθεί στις προσεχείς δεκαετίες. Πιο συγκεκριμένα, η αυξανόμενη διάλυση του διοξειδίου του άνθρακα στους ωκεανούς μεταβάλλει τα ύδατα των ωκεανών σε πιο όξινα, με συνέπειες σοβαρές στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Οι αλλαγές στους ωκεανούς επηρεάζουν επίσης τη θαλάσσια βιοποικιλότητα, με μείωση των πληθυσμών ορισμένων ειδών, αλλαγές στη διανομή των ειδών και αύξηση των ασθενειών των κοραλλιογενών υφάλων.
Εκτός από τα περιβαλλοντικά θέματα, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει επίσης την οικονομική δραστηριότητα και την κοινωνία. Η τήξη των πάγων και των παγετώνων συνεπάγεται την αύξηση της στάθμης της θάλασσας, γεγονός που οδηγεί σε σοβαρές επιπτώσεις στις παράκτιες περιοχές, καθώς αυξάνεται ο κίνδυνος πλημμυρών που, σε συνδυασμό με την αύξηση των ακραίων κυματικών καταστάσεων, απειλεί με καταστροφή όχι μόνον την ακτογραμμή αλλά και κρίσιμες υποδομές, όπως λιμενικές εγκαταστάσεις, παράκτιους δρόμους, τουριστικές μονάδες ακόμα και μνημείων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Εξάλλου οι ίδιοι οι ωκεανοί και γενικότερα το υδάτινο στοιχείο αποτελούν πηγή τροφής, ενέργειας και οικονομικής δραστηριότητας για εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Μεταξύ άλλων, οι αλλαγές στον ωκεανό μπορούν να προκαλέσουν διαταραχές στον τομέα της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών (χαρακτηριστικό παράδειγμα η σχεδόν ολική καταστροφή της μυδοκαλλιέργειας στον Θερμαϊκό λόγω ενός πρωτοφανούς θαλάσσιου καύσωνα το 2021), αλλά και του τουρισμού και της ναυτιλίας, με σοβαρές οικονομικές συνέπειες.
Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε στους ωκεανούς απαιτούν άμεση δράση καθώς, όπως αναφέρθηκε, αποτελούν την κορυφή του παγόβουνου το οποίο θα αποκαλυφθεί τις προσεχείς δεκαετίες, αν δεν ληφθούν μέτρα μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Απαιτείται διεθνής συνεργασία για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, τη διατήρηση και την αποκατάσταση των υδάτινων οικοσυστημάτων και την προσαρμογή της κοινωνίας μας στις αναπόφευκτες αλλαγές. Μόνο με αποφασιστική δράση μπορούμε να προστατέψουμε την πολύτιμη κληρονομιά των ωκεανών μας και να διασφαλίσουμε ένα βιώσιμο μέλλον για τις επόμενες γενιές.
Ο κ. Χρήστος Σ. Ζερεφός είναι γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, Εθνικός Εκπρόσωπος για την Κλιματική Αλλαγή.
