Μπορεί να μη συμφωνούσε ο Τόλκιν, αλλά η αλήθεια είναι ότι μπροστά στα μισοφωτισμένα μαγαζάκια της γερμανικής, της σκανδιναβικής ή της κελτικής η ελληνική μυθολογία είναι φωταγωγημένο σουπερμάρκετ με διαχρονικό λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό πελατολόγιο.
Η άλλη αλήθεια είναι ότι τα προϊόντα της ελληνικής μυθολογικής βιομηχανίας είναι τα πιο κατάλληλα για διαρκή ανα-συσκευασία ανάλογα με τα γούστα των καιρών. Και η τρίτη αλήθεια είναι ότι ο μεγαλύτερος ατζέντης του ελληνικού μυθολογικού προϊόντος είναι Ιταλός και είναι αυτός που πρώτος έδειξε τις τεχνικές της ανα-συσκευασίας, μια από τις οποίες είναι η δημιουργική «ασέβεια» για τις ελληνικές πηγές του. Για παράδειγμα, τα ελληνικά μυθολογικά χαλκεία είναι πολύ εχέμυθα ως προς τα δρώμενα στην κρεβατοκάμαρα του Εκτορα και της Ανδρομάχης – που τελικά αποκαλύπτονται στο πρωινάδικο του Οβίδιου: «Το «ιππαστί» ταιριάζει στις μινιόν, κι η Ανδρομάχη, δίμετρη περίπου, / δεν πήρε με τον Εκτορα ποτέ την στάσιν αναβάτου και εφίππου».
Διαβάστε επίσης:
- Μια υπόθεση (και) του 21ου αιώνα – Το Βήμα / Νέες Εποχές
- Ιερόσυλα, επινοητικά και πολύχρωμα – Του Νίκου Α. Μάντη
- Μόλις 90 παππούδες από τον Ομηρο – Του Κώστα Ακριβού
Ασφαλώς, δεν είναι όλοι οι θαμώνες της ελληνικής μυθολογίας μποέμ, και κάποιοι βαθυστόχαστοι Φρόιντ και Γιουνγκ βρήκαν στον ελληνικό μύθο την κερκόπορτα για τα κρύφια της ατομικής ψυχολογίας ή του συλλογικού ασυνειδήτου, άλλοι μεταδημότευσαν τον αρχαϊκό Οδυσσέα στο Δουβλίνο για να τον κάνουν σηματωρό και κήρυκα του μοντερνισμού, άλλοι ανέβασαν στην οπερατική σκηνή τον Ορφέα βαρύτονο και την Ευρυδίκη του σοπράνο – τον Ορφέα ο οποίος κατέβηκε στα άραχλα βάθη του Aδη για να φέρει πίσω την αγαπημένη του που έφυγε από δάγκωμα οχιάς και θα την έφερνε αν δεν παραβίαζε τον όρο να μη στραφεί να την κοιτάξει κατά την επιστροφή στον κόσμο των ζωντανών. Ειδικά αυτός ο μύθος αποδείχθηκε εξαιρετικά ευπώλητος, αν και δεν κατάλαβα ποτέ πώς τα κατάφερε η Ευρυδίκη του Ρούμπενς να διατηρήσει τις εύσαρκες καμπύλες της ύστερα από παραμονή κάμποσων ημερών ανάμεσα στα λιπόσαρκα σκέλεθρα της άλλης όχθης.
Τελευταίοι, αλλά πολύ αποφασισμένοι, εμφανίστηκαν οι πελάτες από την έβδομη τέχνη. Στον κινηματογραφικό «Orphèe» του Ζαν Κοκτό (1950) o Ορφέας εντοπίζεται στο παριζιάνικο Café des poètes, έχει προβλήματα με γερμανούς αξιωματικούς που θέλουν να του αποσπάσουν πληροφορίες για την Αντίσταση και ο θάνατος της Ευρυδίκης διατίθεται ως αστυνομικό μυστήριο. Το σενάριο επιμένει στον αρχικό όρο, μόνο που αυτός είναι επώδυνα επαυξημένος: ο Ορφέας θα ανασύρει από τον Αδη τη φαρμακωμένη αλλά ποτέ πια δεν πρέπει να γυρίσει να τη δει – και δεν γυρίζει αλλά, φευ, κάποια στιγμή ρίχνει ένα μοιραίο βλέμμα από τον καθρέφτη του οδηγού στο πίσω κάθισμα όπου βρίσκεται η αναστημένη. Δεν ξέρω αν ο Οβίδιος θα επιδοκίμαζε την αλληγορική διόγκωση του μύθου, αλλά είμαι βέβαιος ότι αυτό το κόλπο με το καθρεφτάκι θα το έβρισκε πολύ του γούστου του.
Αλλά η «ασέβεια» που λέγαμε φαίνεται πως ταιριάζει στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση. Made in USA, ο τηλεοπτικός «Ηρακλής» παίρνει διαβατήριο για να αθλοφορήσει οικουμενικά ως ο απόλυτος macho και exterminator σε σενάρια αποχαλινωμένης φαντασίας και μαζικής σύντηξης συστατικών από την ελληνική, την ινδική, την κινεζική και Κύριος οίδεν ποιες άλλες μυθολογικές κουζίνες. Εδώ βρισκόμαστε στο τμήμα με τα μεταλλαγμένα, αλλά το ελληνικό brand name καλά κρατεί: ο διαχρονικός και άχρονος «μποντιμπιλντεράς» που εκκαθαρίζει ακόμη και βρικόλακες λέγεται πάντα Ηρακλής και έχει σταθερά για ορντινάντσα του τον Ιόλαο.
Και αφού οι καιροί μας μοιάζουν αλλεργικοί στην άπεφθη τεστοστερόνη, ο Ηρακλής σε φυλομετάβαση εγένετο «Ζήνα, η πριγκίπισσα του πολέμου». Ο μυθολογικός αχταρμάς διατηρεί και εδώ την πυκνότητά του, αλλά το DNA της πρωταγωνίστριας δείχνει αλάνθαστα πίσω στη φάρα των Αμαζόνων, και παρ’ όλο που δεν είμαι βέβαιος ότι οι μυώνες της προωθούν με ουσιαστικό τρόπο την υπόθεση της ισότητας των φύλων, η αμάχητη Ζήνα χαιρετίστηκε από τη λεσβιακή κοινότητα.
Το μυθιστόρημα της Σκωτσέζας Αλι Σμιθ Boy meets girl (2007), όπου η Ανθέα ερωτεύεται τον gender-queer Ρόμπιν, είναι κατάφωρο και ομολογημένο ριμέικ του μύθου της Ιφης και της Ιάνθης, μιας από τις αφηγηματικές αριστείες του Οβίδιου των Μεταμορφώσεων: Η Ιφη ερωτεύεται την ξανθιά Ιάνθη αλλά πώς να δρέψει το άνθος της καλής της; Στον μύθο η φυλομετάβαση γίνεται θαυματικά από τη θεά Ισιδα, στη μυθοπλασία της Σμιθ το θαύμα αντικαθίσταται από την κοινωνική αποδοχή της σχέσης.
Η διαφορά είναι κρίσιμη αλλά το σύγχρονο αφήγημα «για τη ρευστότητα του φύλου, την ταυτότητα και τον έρωτα» προοικονομείται μεγαλογράμματο στον αρχαίο μύθο – στον αρχαίο μύθο που αειφόρος μπορεί να κανοναρχήσει μια νέα μυθοπλασία, όπου η Ανδρομάχη του Κώστα Ακρίβου μιλάει με τη φωνή μυριάδων σημερινών γυναικών θυματοποιημένων από την πολεμική βία και την ανδροκρατία, αλλά που μπορεί επίσης, με τη δέουσα ασέβεια, να κάνει τη συμβία του τρωαδίτη πολέμαρχου θύμα ανεκδοτολογικής «κακογλωσσιάς».
Εχει απ’ όλα το φωταγωγημένο σουπερμάρκετ της ελληνικής μυθολογίας και καταπώς φαίνεται, αν δεν το βανδαλίσoυν τα τάγματα εφόδου της woke culture, θα συνεχίσει για πολύ καιρό να σεμνύνεται για την ποικίλη, πολυπληθή και εκλεκτή πελατεία του.
Ο κ. Θεόδωρος Παπαγγελής είναι καθηγητής Λατινικής Φιλολογίας στο ΑΠΘ.
