Στα 120 και πλέον χρόνια της παρουσίας του το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας έχει διαγράψει μια τροχιά που μοιάζει να υπερβαίνει εκείνη των υπολοίπων που θέσπισε στα τέλη του 19ο αιώνα ο Αλφρεντ Νομπέλ.
Οχι απαραίτητα επειδή τα ονόματα των κατόχων του είναι πιο αναγνωρίσιμα στο ευρύ κοινό από εκείνα των «αφανών ακαδημαϊκών» που διακρίνονται στα επιστημονικά ομόλογά του, όπως χάριν αστεϊσμού έγραφε ο Φρέντερικ Γκόλντεν σε άρθρο του στο περιοδικό «Time» για την εκατονταετηρίδα των βραβείων, αλλά γιατί η εξοικείωση του κοινού με ένα πεζό ή ποιητικό έργο είναι πιο απλή υπόθεση από την κατανόηση των εξισώσεων της Φυσικής ή των λεπτομερών μηχανισμών της Ιατρικής. Αν κάτι διακρίνει στη συνείδηση όλων τη στέψη με το Νομπέλ Λογοτεχνίας, αυτό είναι το κύρος το οποίο το συνοδεύει: πρόκειται για την υψηλότερη τιμή στον χώρο και το αντίκρισμά της είναι παγκόσμιο.
Ενας θεσμός με παρόμοια χαρακτηριστικά δεν μπορεί παρά να είναι άρρηκτα δεμένος με τις καταβολές του σε μια πολύ διαφορετική στιγμή της δυτικής κοινωνίας: τον διαχειρίζεται μια Βασιλική Ακαδημία, οι επιλογές του γίνονται μέσα από ένα κλειστό σύστημα, με μια διαδικασία γνωστή σε αδρές μόνο γραμμές. Κατά καιρούς τού έχουν καταμαρτυρηθεί η συστηματική αγνόηση κορυφαίων εκπροσώπων της παγκόσμιας λογοτεχνίας, η σποραδική πολιτική προσαρμογή των τιμώμενων στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, η διαφθορά με τη μορφή του πρόσφατου σεξουαλικού σκανδάλου, η ατολμία ή, αντίθετα, η τόλμη ως προς πιο πρόσφατες επιλογές που μοιάζουν πέρα από τα ίδια τα έργα να επιζητούν σχολαστικά ισορροπίες μεταξύ γλωσσικών, φυλετικών, εθνοτικών, έμφυλων στοιχείων.
Οπωσδήποτε, το Νομπέλ ξεπέρασε τη δίνη της αμφισβήτησης στην οποία περιέπεσε το 2017 στον απόηχο του #MeToo, αυτή όμως είναι που έφερε στην επιφάνεια και μια σειρά ερωτημάτων σχετικά με το ποια ακριβώς είναι η ταυτότητά του, τι εκφράζει, τι σηματοδοτεί. Καθώς στις 5 Οκτωβρίου η ετήσια ιεροτελεστία της Στοκχόλμης θα ακολουθηθεί και πάλι, με την ανακοίνωση του νικητή σε live streaming μετάδοση, ως είθισται τα τελευταία χρόνια, είναι μια καλή στιγμή για έναν αναστοχασμό ως προς τις διασυνδέσεις μεταξύ της σημερινής λογοτεχνίας, του περιεχομένου της, του παρελθόντος, του παρόντος και του νοήματος του Νομπέλ Λογοτεχνίας στον 21ο αιώνα.
