Παρακολουθώντας επί πολλές δεκαετίες παραστάσεις αρχαίου δράματος, κυρίως αρχαίας τραγωδίας, στην Ελλάδα και σε διάφορες χώρες του κόσμου, συνειδητοποίησα πόσο τα κείμενα των αρχαίων τραγικών ποιητών είναι παρόντα ως σύγχρονα στις ζωές χιλιάδων ανθρώπων ανά την υφήλιο. Αφού η τέχνη της σκηνικής απόδοσης, του «διαβάσματος», της ερμηνείας τους και η συμμετοχή του κοινού στο θεατρικό συμβάν είναι υπόθεση καλλιτεχνών και θεατών του σήμερα με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται μια τέτοια πραγματικότητα.
Σύμμαχοί μου στη συνειδητοποίηση υπήρξαν η μεγάλη σειρά των μεταγραφών ή μεταποιήσεων κάθε σωζόμενου έργου και μαζί οι ανομοιογενείς παραστάσεις, η ιστορία δηλαδή μιας αέναης και παγκόσμιας πρόσληψης, ποιητικής και σκηνικής, των έργων από την ελληνική αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Τα έργα έχουν γίνει κλασικά έτσι ώστε να επερωτώνται ξανά και ξανά, τοποθετημένα κάτω από τους πιο διαφορετικούς πολιτισμικούς φακούς.
Είναι έργα με αύρα και αστείρευτη δυναμική. Δράματα που δεν επανέρχονται μηχανικά από το παρελθόν ούτε αρκούνται σε ρόλο αρχαιολογικού ευρήματος, ανέγγιχτου σε κάποια αίθουσα μουσείου. Ερμηνευμένα και μεταπλασμένα είναι ζωντανοί οργανισμοί που μας κινητοποιούν με τα πολιτικά, κοινωνικά, οντολογικά και φιλοσοφικά ζητήματα που θέτουν. Εχω γράψει ότι τα χαρακτηρίζει «μια εις το διηνεκές παραγωγικότητα, θεμελιωμένη σε μιαν ανεξάντλητη δυνητικότητα. Είναι έργα εν αναμονή των επερχόμενων εκδοχών». Γι’ αυτό και πιστεύω ότι αληθινοί θαυμαστές των αρχαίων τραγωδιών είναι λιγότερο οι απολογητές της παράδοσης, οι σχολαστικοί και δογματικοί μελετητές τους και περισσότερο όσοι ή όσες αντικρίζοντας την αύρα κάθε κειμένου ψάχνουν για κρυμμένες πτυχές, διαμορφώνουν νέες σκηνικές προοπτικές, συλλαμβάνουν τους χτύπους της σκέψης του ενώ αφουγκράζονται τον τραγικό λόγο από την οπτική γωνία σύγχρονων αναγκών και αιτημάτων. Χωρίς να χάνουν από εμπρός τους την επίγνωση τόσο της ιστορικής απόστασης όσο και της εγγύτητας οι οποίες διέπουν την πολυσύνθετη και αντιφατική σχέση μας με το τραγικό είδος.
Η παράσταση που διχάζει το κοινό, το θέαμα που κλονίζει βεβαιότητες και συνήθειες των θεατών, τα θεατρικά διαβήματα που είναι επώδυνα, μη αποδεκτά από όλους και συναντούν αντιστάσεις, αποτελούν για μένα την πιο γόνιμη κατάθεση των καλλιτεχνών του θεάτρου.
Οταν έγραφα κριτικές για ελληνικές και ξένες παραστάσεις αρχαίου δράματος, είχα την ευκαιρία να βιώσω σε πολλά μέρη και σε πολύ διαφορετικούς κοινωνικούς και πολιτιστικούς περίγυρους διαμάχες γύρω από τις αισθητικές επιλογές και τις πολιτικές προσεγγίσεις της τραγωδίας από μέρους συγχρόνων ομάδων και σκηνοθετών. Θεώρησα τις αντιπαραθέσεις και τις διαφωνίες αναπόφευκτες αλλά και εξαιρετικά ωφέλιμες. Η παράσταση που διχάζει το κοινό, το θέαμα που κλονίζει βεβαιότητες και συνήθειες των θεατών, τα θεατρικά διαβήματα που είναι επώδυνα, μη αποδεκτά από όλους και συναντούν αντιστάσεις, αποτελούν για μένα την πιο γόνιμη κατάθεση των καλλιτεχνών του θεάτρου. Κάτι με το οποίο επιθυμούσα να έρχομαι πρόσωπο με πρόσωπο. Επειδή αυτού του τύπου οι εμπειρίες με κρατούν σε εγρήγορση, μου οξύνουν την κριτική στάση, μου εμπλουτίζουν το βλέμμα, με κάνουν να πιστεύω περισσότερο στο θέατρο.
Μεταφράζοντας τα έργα του Αισχύλου «Πέρσες», «Προμηθέας Δεσμώτης», σωζόμενα αποσπάσματα και την «Ορέστεια» για τον Θεόδωρο Τερζόπουλο, αλλά και τις τραγωδίες του Ευριπίδη «Τρωάδες» για τη Νικαίτη Κοντούρη και «Εκάβη» για την Ιώ Βουλγαράκη, μεταφράζοντας επίσης για δεύτερη φορά τους «Πέρσες» στην παράσταση του Ντίμιτερ Γκότσεφ, πλησίασα γραμμή προς γραμμή, λέξη προς λέξη τα αρχαία κείμενα. Ηρθα κοντά με την πολυπλοκότητα των γραφών, την ποίηση, τις ποιητικές των δύο τραγικών. Ποιο στοιχείο από το πρωτότυπο κείμενο θα μπορούσε κάθε φορά να συμπεριληφθεί σε μιαν άλλη φωνή, στη δική μου ως μεταφράστριας, χωρίς να χάσει την ακεραιότητά του;
Η εργασία της μετάφρασης ριψοκίνδυνη, απεγνωσμένη, οδηγεί αναπόφευκτα σε νέα κειμενικά τοπία τα οποία θα αναδυθούν, θα ζήσουν τα επιφάνειά τους ενώπιον του κοινού την ώρα της παράστασης. Η αρχαία τραγωδία είχε εγκαταστήσει τον άνθρωπο ως αίνιγμα και ως πολιτικό ον, φορέα δράσης εκτεθειμένο σε πλάνες και λάθη, στο επίκεντρο μιας μαζικής συνάθροισης πολιτών με τελετουργικό και θεατρικό κύρος. Το πεδίο του Πολιτικού και η αινιγματικότητα της ανθρώπινης φύσης, η σχέση Ιστορίας, Δικαίου και Βίας είναι εκείνες οι πτυχές της τραγωδίας που θα επιθυμούσα να μην απουσιάζουν από μια σημερινή παράσταση.
Η κυρία Ελένη Βαροπούλου είναι θεατρολόγος, κριτικός και μεταφράστρια.
