Ταξιδιωτική λογοτεχνία

Από την εποχή του Ηροδότου και του Παυσανία, του Μάρκο Πόλο και των περιηγητών, μέχρι τη νεωτερική περίοδο και τη διάδοση του ταξιδιού ως τρόπου αναψυχής για τους πολλούς, η γραπτή αποτύπωσή του αποτέλεσε ένα διακριτό γραμματειακό είδος. Ημερολόγια και δοκίμια, ανταποκρίσεις σε εφημερίδες και ταξιδιωτικές εντυπώσεις εντοπίζονται στο έργο πλήθους μεγάλων λογοτεχνών τόσο διαφορετικών μεταξύ τους όσο ο Κάρολος Ντίκενς και ο Μαρκ Τουέιν, ο Αλμπέρ Καμί και ο Λόρενς Ντάρελ. Στο πέρασμα του χρόνου οι ταξιδιωτικές αφηγήσεις εξελίχθηκαν και διευρύνθηκαν, η απαρίθμηση θαυμάτων έδωσε τη θέση της στη σύγκριση πολιτισμικών προτύπων. Ο μοντερνισμός στη γραφή, η αμφισβήτηση κατεστημένων δυτικών αξιών, ο αναστοχασμός γύρω από τα ζητήματα της αποικιοκρατίας, του φύλου, του περιβάλλοντος αποτυπώθηκαν ανάγλυφα στη μεσοπολεμική και τη μεταπολεμική ταξιδιωτική λογοτεχνία. Εργα των τελευταίων δεκαετιών ενσωμάτωσαν την ακαδημαϊκή κριτική που επεσήμανε την οριενταλιστική οπτική γωνία από την οποία πολλοί δυτικοί συγγραφείς του 20ού αιώνα είδαν τις εκτός Ευρώπης κοινωνίες. Μια νέα ευδιάκριτη τάση ήταν επίσης αυτή που ήθελε το ταξίδι να λαμβάνει εσωτερικό χαρακτήρα – όχι πια ως επιδίωξη ψυχαγωγίας, αλλά ως μοναχική περιπλάνηση στη φύση και στον κόσμο προς διερεύνηση της ταυτότητας του ατόμου. Από την άλλη πλευρά, ο πολλαπλασιασμός των τηλεοπτικών ταξιδιωτικών εκπομπών από τη δεκαετία του ’90 και μετά δημιούργησε ένα διαφορετικό τοπίο, καθώς συγκροτούσε έναν ενδιάμεσο χώρο μεταξύ αφήγησης, ρεπορτάζ και τουριστικών οδηγών.

Ωστόσο, η σημαντικότερη εξέλιξη ήταν αναμφίβολα η εδραίωση των ψηφιακών και των κοινωνικών μέσων. Οσο η δυνατότητα εξόδου από τα στενά όρια της χώρας του καθενός αυξανόταν χάρη στην έκρηξη των χαμηλού κόστους πτήσεων που εκδημοκράτιζε την ταξιδιωτική εμπειρία, η ανάπτυξη του Internet ενίσχυε τους τρόπους αποτύπωσής της. Πλάι στο έντυπο οδοιπορικό άνθησαν blog, πλατφόρμες, influencers ελαττώνοντας τις αποστάσεις ανάμεσα στην κριτική και τη διαφήμιση, το λογοτεχνικό είδος και τα διαδικτυακά παράλληλά του. Το σύμπαν της ταξιδιωτικής γραφής σήμερα πόρρω απέχει από εκείνο στο οποίο ο Γουίλιαμ Νταλρίμπλ, διάδοχος της παράδοσης των Μαρκ Τουέιν, Μπρους Τσάτουιν, Πολ Θέροου, εξέδιδε το πολυδιαβασμένο Ταξίδι στη σκιά του Βυζαντίου πριν από 25 μόλις χρόνια. Δίκαια, πάντως, ο νεότερος συγγραφέας Τιμ Χάνιγκαν παρατηρεί πως «το μελοδραματικό ερώτημα περί του θανάτου της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας διακινείται εδώ και σχεδόν έναν αιώνα». Ο μετασχηματισμός της από τα πρώτα περιηγητικά κείμενα στο σημερινό μωσαϊκό θα πρέπει μάλλον να γίνει αντιληπτός ως ένα σημείο των καιρών αντίστοιχο με τη στόχευση και τις ανάγκες που καλύπτει σε κάθε κοινωνία στη διάρκεια της διαδρομής της.