O ναζισμός συνετρίβη πολιτικά, στρατιωτικά και ηθικά στο Βερολίνο το 1945. Η γενοκτονική βία που άσκησε εντός της ίδιας της Γερμανίας αλλά και στην κατεχόμενη Ευρώπη αποτυπώθηκε μεταπολεμικά βαθιά στις συνειδήσεις των γενεών εκείνων που είχαν βρεθεί αντιμέτωπες με το αδιανόητο Κακό. Στις περισσότερες μάλιστα ευρωπαϊκές χώρες η μνήμη της αντίστασης ενάντια στους ναζί συνέβαλε αποφασιστικά στην απόπειρα νομιμοποίησης των νέων εξουσιών, παρά τη νέα ψυχροπολεμική διαίρεση της ηπείρου. Σε πολιτικό επίπεδο η επιρροή των νεοναζιστικών ομάδων παρέμενε εξαιρετικά μικρή για πολλές δεκαετίες και η περιθωριακή τους παρουσία δεν θεωρούνταν σοβαρή απειλή. Θεωρητικά λοιπόν θα περίμενε κανείς και οι πολιτισμικές αναφορές στον ναζισμό να αποτυπώνουν εναργώς τη φρίκη και τη βιαιότητά του. Πράγματι αυτό συνέβη σε σημαντικό βαθμό, όχι όμως χωρίς παλινδρομήσεις, διαστρεβλώσεις ή ασάφειες.

Πρώτα από όλα πρέπει να επισημανθεί ότι υπήρχαν στους κόλπους των νεοναζιστικών ομάδων αυτών άνθρωποι που έβλεπαν ως ιδεολογικούς καθοδηγητές ορισμένους εκπροσώπους μιας τάσης που απέδιδε στον ναζισμό τα χαρακτηριστικά ενός ιδιότυπου ημι-θρησκευτικού φαινομένου. Οπως επιχειρήσαμε να αναδείξουμε στο βιβλίο μας Το Φάντασμα του Ναζισμού. Μυθολογία και Σαγήνη του Τρίτου Ράιχ από την προπολεμική περίοδο έως τις μέρες μας (εκδ. Εστίας, 2016), στις πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις (Σαβίτρι Ντέβι, Μιγκέλ Σεράνο, Τζούλιους Εβολα) ο ναζισμός προσλαμβανόταν με αποκρυφιστικούς και απόλυτα εξωπραγματικούς όρους. Θεωρίες συνωμοσίας και εικοτολογίες για τους ναζί επιβιώνουν ακόμη και στις μέρες μας, γεγονός δυνητικά επικίνδυνο, όπως έχει καταδείξει και ο κορυφαίος ιστορικός Ρίτσαρντ Εβανς με ένα πρόσφατο βιβλίο του, που κυκλοφόρησε πρόσφατα και στα ελληνικά (Θεωρίες Συνωμοσίας για τον Χίτλερ. Το Τρίτο Ράιχ και η παρανοϊκή φαντασία, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2022).

Διαβάστε επίσης:

Επέκεινα της μιας ημέρας – Του Γιάννη Μεταξά

Ο Πέτρος, ο Γιόχαν κι ο Φρανς – Του Κώστα Β. Κατσουλάρη

Η ευθύνη των ελίτ – Του Σωτήρη Ριζά

Κοιτώντας το 1933 από το 2023 – Το Βήμα / Νέες Εποχές

Από την άλλη πλευρά, μεγαλύτερης σημασίας και δυναμικής ήταν η διαρκής επανεμφάνιση και υπόμνηση του ναζισμού μέσω της μαζικής / ποπ κουλτούρας και της στόχευσης στους νεανικούς πληθυσμούς. Μια ολόκληρη παραγωγή κινηματογραφικών ταινιών, ντοκιμαντέρ, βιντεοπαιχνιδιών, κόμικς κ.λπ. επέδρασε αποφασιστικά στον τρόπο με τον οποίο εξακολούθησε να παραμένει ο ναζισμός στο προσκήνιο, τονίζοντας τα υποτιθέμενα ή / και πραγματικά αποκρυφιστικά και μυστικιστικά του στοιχεία. Στον χώρο της μουσικής και της λογοτεχνίας αντίστοιχες προσπάθειες δεν έπαψαν να υφίστανται, με αμφιλεγόμενα πολλές φορές αποτελέσματα. Φυσικά, χρειάζεται να είναι κανείς προσεκτικός ως προς την εκτίμηση της πραγματικής επίδρασης των πολιτισμικών αυτών προϊόντων σε μεγάλα ακροατήρια. Ο κίνδυνος όμως παρέμεινε και παραμένει σαφής και αφορά την κανονικοποίηση, τη φυσικοποίηση, τη σχετικοποίηση και, εν τέλει, την ίδια την απο-ιστορικοποίηση του ναζισμού. Μέσω της συγκρότησης μιας άλλης «εναλλακτικής» και «εύπεπτης» θεώρησης για τον Χίτλερ και το Τρίτο Ράιχ ευνοείται συστηματικά η αδυναμία σοβαρής ιστορικής πλαισίωσης της βαθιά μισαλλόδοξης, εθνικιστικής, ρατσιστικής φύσης του λεγόμενου εθνικοσοσιαλισμού που οδήγησε νομοτελειακά σε διαβόητα μαζικά εγκλήματα (αρκετά εκ των οποίων τελέστηκαν και στη χώρα μας κατά τη διάρκεια της Κατοχής). Σε μια εποχή γενικότερης ιδεολογικής σύγχυσης και πολλαπλών απειλών, όπως η σημερινή, με τη σταδιακή απόσυρση των γενεών που είχαν βιώσει έστω και έμμεσα τις συνέπειες των ναζιστικών πρακτικών, το πεδίο για παραναγνώσεις της Ιστορίας παραμένει ανοικτό με δυνητικά οδυνηρές συνέπειες.

 

Ο κ. Βαγγέλης Τζούκας είναι διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.