Μια φορά και έναν καιρό για μισό περίπου αιώνα μία ήπειρος του πλανήτη, η Ευρώπη, συγκλονιζόταν από πολέμους που αιματοκύλισαν τους λαούς. Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου χώρες κατεστραμμένες με εθνικά μίση, εθνικούς ανταγωνισμούς και ποτάμια αίματος έκαναν μια επιλογή για πολυμερή συνεργασία.
Το όνομα αυτού του παραμυθιού ήταν «ειρήνη και ευημερία». Έτσι γεννήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση που κατάφερε στα 65 χρόνια της λειτουργίας της να γίνει ένας ζηλευτός τόπος δημοκρατίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ανάπτυξης, πολιτισμού.
Την περίοδο που ήμουν επίτροπος, 20 χρόνια πριν, βίωσα το πάθος των λαών των ανατολικών χωρών να γίνουν μέλη της ευρωπαϊκής οικογένειας και το όνειρο εκατομμυρίων ανθρώπων απ’ όλα τα μήκη και πλάτη της γης να ζήσουν στην Ευρώπη.
Παράλληλα βίωσα τη θετική αδιαφορία των ευρωπαίων πολιτών για μέγιστες αποφάσεις όπως το ευρώ, τη διεύρυνση, την απελευθέρωση κεφαλαίων.
Ειρήνη και ευημερία δημιουργούσαν ώσμωση στις πολιτικές δυνάμεις. Οι Σοσιαλδημοκράτες δέχονταν την ελεύθερη ενιαία αγορά και οι Συντηρητικοί το κοινωνικό κράτος. Η πολυπολιτισμική αντίληψη ήταν κοινός τόπος.
Όμως ο 21ος αιώνας μπήκε και συνεχίζει την πορεία του με κρίσεις αλλάζοντας τα δεδομένα. Η ΕΕ, παράλληλα με τα επιτεύγματά της, χρηματοδότησε την ευημερία της ζώντας μέσα στην αμερικανική φούσκα ασφάλειας και αδιαφόρησε για την ενεργειακή εξάρτηση, τη βιομηχανική αποδυνάμωση και την τεχνολογική υστέρησή της.
Το ισχυρό και γενναιόδωρο κοινωνικό κράτος άρχισε να υποχωρεί μπροστά στη ασθενική ανάπτυξη και το δημογραφικό πρόβλημα. Το αναπτυξιακό χάσμα με τις ΗΠΑ διπλασιάστηκε, ενώ η ΕΕ βρίσκεται αισθητά πίσω από πλευράς καινοτομίας από ΗΠΑ, Κίνα και Ιαπωνία.
Οι απειλές του Τραμπ για την επόμενη μέρα, ανεξάρτητα από το αν θα εκλεγεί ή όχι, καλούν την Ευρώπη να αναλογιστεί ότι η ευρωπαϊκή ασφάλεια θα πρέπει να είναι δικό της θέμα. Στον 21ο αιώνα ο κόσμος μεγάλωσε και πληθυσμιακά και με πολλαπλασιασμό των διεθνών μεγάλων παικτών.
Η Ευρώπη μίκρυνε, ο πληθυσμός της είναι το 6% του παγκόσμιου πληθυσμού και η γεωπολιτική της δύναμη είναι συμπληρωματική των ΗΠΑ.
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Η μικρή αδερφή του «ατλαντισμού» θα πρέπει να γίνει ένας ισότιμος πόλος σε διεθνές επίπεδο, ώστε να εξασφαλίζει την ασφάλεια και την ευημερία των πολιτών της.
Το ζήτημα αυτό συζητείται εδώ και μερικά χρόνια, είναι κατανοητό στις οικονομικές, πολιτικές ελίτ, αλλά δεν υπάρχει ούτε καν η πρόθεση να αναχθεί σε κυρίαρχο ζήτημα πολιτικού διαλόγου σε επίπεδο χωρών. Αυτός ο δημόσιος διάλογος είναι προϋπόθεση ώστε οι λαοί να κατανοήσουν και να υποστηρίξουν την ανάγκη των τεραστίων αλλαγών που απαιτούνται.
Αλλαγές που σημαίνουν μεταφορά εθνικής κυριαρχίας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς με αντίστοιχη ενίσχυση του δημοκρατικού τρόπου λήψης αποφάσεων. Ετσι ο δημόσιος διάλογος σε όλες τις χώρες επικεντρώνεται στα αποτελέσματα που επηρεάζουν τη ζωή των πολιτών χωρίς να εντοπίζονται οι αιτίες και να προτείνονται οι ριζοσπαστικές λύσεις που απαιτούνται. Η χαρά του λαϊκισμού.
Ποιες είναι οι επιλογές που έχουμε μπροστά μας; Η επιτάχυνση της ενοποίησης σε συγκεκριμένους τομείς; Η συνέχιση των μικρών βημάτων στον ίδιο δρόμο; Η χαλάρωση των ευρωπαϊκών δεσμών και η επανεμφάνιση των ισχυρών εθνικών κρατών όπως διακηρύσσουν οι νέες ακροδεξιές δυνάμεις της Ευρώπης;
Πιστεύω ότι το όμορφο σαν παραμύθι στη διαδρομή της ιστορίας ευρωπαϊκό επίτευγμα έφτασε στα όριά του. Είμαστε πλέον σε μια φάση ανάγκης νέου ριζικού μετασχηματισμού.
Πριν από 65 χρόνια το «σχέδιο Σουμάν» έθετε την κεντρική ιδέα για τον στόχο συνεργασίας των κρατών που θα πρόσφεραν ασφάλεια και ευημερία στους λαούς. Σήμερα η έκθεση του Ενρίκο Λέτα όσο και η αναμενόμενη του Μάριο Ντράγκι (όπως έχει μέχρι στιγμής διαρρεύσει) θέτουν τις βάσεις του νέου σχεδίου.
Η ανάγκη συνεργασίας στην αμυντική βιομηχανία και έρευνα, οι επενδύσεις για την πράσινη ανάπτυξη, τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την τεχνητή νοημοσύνη και η οριζόντια πολιτική κοινωνικής συνοχής απαιτούν μια διαδικασία «Αυτόνομης Επανίδρυσης της ΕΕ».
Η κοινή εξωτερική πολιτική, η αύξηση του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, η άμεση ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας σε όλα τα σημεία του χάρτη της, η συνεργασία πανεπιστημίων και βαθιές αλλαγές στο ευρωφορολογικό σύστημα απαιτούν ευρωπαϊκούς θεσμούς που δεν μπορούν να συνεχίσουν με τους αργόσυρτους και νυσταλέους ρυθμούς του παρελθόντος.
Οι Ευρωπαϊκές Συνθήκες δεν είναι εμπόδιο όπως απέδειξαν οι πρόσφατες κρίσεις. Οι χώρες που θέλουν μπορούν να προχωρήσουν.
Είναι εφικτή αυτή η επανίδρυση στους απαιτούμενους από την εποχή χρόνους; Την απάντηση πρέπει να δώσουν οι πολιτικοί, που πιστεύουν πέρα από την εθνική στην ευρωπαϊκή τους ταυτότητα και κατανοούν ότι καμία χώρα της Ευρώπης δεν έχει τις αντικειμενικές δυνατότητες να σταθεί με επιτυχία στον παγκόσμιο ανταγωνισμό γεωπολιτικής και οικονομικής ισχύος.
Μα πριν από αυτούς πρέπει να μιλήσουν οι πολίτες στις ευρωεκλογές. Από το τι κόμματα και ποιους υποψήφιους θα επιλέξουμε θα εξαρτηθούν πολλά.
Η κυρία Αννα Διαμαντοπούλου είναι πρόεδρος του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη, πρώην επίτροπος ΕΕ, πρώην υπουργός.
