«Οι καλικάντζαροι αγαπούν πολύ το χοιρινό κρέας. Και μια φορά που ένας ζευγολάτης εμαγέρευε χοιρινό στην καλύβα του, τού επαρουσιάστη ένας άνθρωπος και του ζητούσε να του δώση κι αυτού να φάγη. Ο ζευγολάτης δεν του έδινε, εκείνος επέμενε, ως που θύμωσε ο ζευγολάτης και τον έδιωξε με βρισιές. Τότε του εφανερώθη πως είναι καλικάντζαρος και εχύθη απάνω του να τον φάγη. Ο ζευγολάτης όμως ήταν χειροδύναμος και αρπάζει ένα σιδερένιο σουβλί και του έδωσε μ’ αυτό πολλές, που του έκανε το πρόσωπό του ελεεινό. «Βρε», του λέει τότε ο καλικάντζαρος, «πώς σε λένε;». Ο ζευγολάτης κατάλαβε γιατί τον ρωτά ο καλικάντζαρος και αντίς να του ειπή το αληθινό όνομά του, του λέγει «Απατός» [o εαυτός μου]. Ο καλικάντζαρος είπε στους άλλους καλικάντζαρους ποίος τον έκαμε έτσι, για να τον τιμωρήσουν αυτοί. Εκείνοι όμως τον εγελούσαν και έλεγαν. «Απατός και μοναχός σου έπαθες, τι θέλεις από μας;». Και έτσι τη γλύτωσε ο ζευγολάτης».
Αυτή η ωραία σαμιώτικη ιστορία (Νικολάου Πολίτη, Παραδόσεις του ελληνικού λαού 2ος τ.), εκτός των άλλων, παραπέμπει και στον ομηρικό Οδυσσέα – Ούτιν. Συνιστά άλλο ένα δείγμα της πολιτισμικής συνέχειας και εν ταυτώ της θυμοσοφίας του Λαού μας καθώς ο απειλούμενος ήρωας αποκρύβει το αληθινό όνομά του για να διασωθεί. Ωστόσο, όπως κρίνω, αυτή η λαϊκή ιστορία μπορεί και συστήνει και μιαν αλληγορία πολιτικής τάξεως. Ζευγολάτης δεν μπορεί παρά να είναι ο ίδιος ο Λαός μας, ο οποίος επιθυμεί να ζει όπως εκείνος κρίνει: να εργάζεται σκληρά αλλά να είναι και κύριος των αγαθών του. Καλικάντζαρος θα μπορούσε, πιστεύω, να είναι το ίδιο το αχόρταγο Κράτος, ή, για να το θέσουμε κάπως διαφορετικά, η εκάστοτε αρπακτική κυβερνητική πολιτική. Παραπέμπει (και σε τούτο δεν αδικούμε, πιστεύω, κανένα) στην ανελέητη κρατικιστική φορολογική πολιτική. Σήμερα μάλιστα η πρακτική αυτή, εφαρμοσμένη από πολιτικούς της τάξεως Τσίπρα – Καμμένου, έχει οδηγήσει τους απλούς ανθρώπους, τους εργαζόμενους ζευγολάτες, σε οικονομική εξαθλίωση. Οχι ότι οι προηγούμενες κυβερνήσεις δεν έχουν ευθύνη. Κάθε άλλο. Δεν είναι σωστό να λησμονούμε και τους σκολιούς δρόμους και τις ανήθικες πολιτικές πρακτικές που μας οδήγησαν έως εδώ. Είναι μάλιστα ενδεικτικό του ήθους των πολιτικών μας καθώς ούτε οι προηγούμενοι, ούτε οι σημερινοί καταδέχθηκαν να ζητήσουν συγγνώμη από τους χρόνια ταλανιζόμενους πολίτες. Τουναντίον εξακολουθούν να επαίρονται και να πολιτικολογούν. Προσδοκώντας ο καθείς κομματικά οφέλη.
Ομως η ιστορία του ζευγολάτη δεν σταματά στον εξευτελισμό του άρπαγα καλικάντζαρου. Οι σύντροφοι-καλικάντζαροι μυκτηρίζουν τον παθόντα: «Απατός και μοναχός σου έπαθες, τι θέλεις από μας;». Ωστόσο δεν παύουν και αυτοί να είναι ίδιοι, ταυτόσημοι με εκείνον. Καλικάντζαροι. Οχι μόνο παραμένουν ασυγκίνητοι, αλλά γελούν για το πάθημα του συντρόφου, υπονοώντας, ίσως, πως αυτοί θα τα είχαν καταφέρει καλύτερα.
Ενδεχομένως κάποιοι να ισχυρισθούν ότι αυτή η λαϊκή αφήγηση δεν περιέχει στοιχεία που να παραπέμπουν στη σημερινή πολιτική και κοινωνική κατάσταση της χώρας. Κατά τη γνώμη μου όμως, όπως ήδη έχω υπαινιχθεί, αυτή η ιστορία έχει στοιχεία που δείχνουν, κατ’ αναλογίαν προφανώς, ποιος είναι ο ζευγολάτης και τι ακριβώς αντιπροσωπεύει μέσα στην πολιτική και οικονομική ιστορία της χώρας και, αντιστοίχως, ποιοι είναι οι καλικάντζαροι. Ποιος είναι ο δίκαιος, ποιος ο άδικος. Θα έλεγα μάλιστα ότι η ιστορία δείχνει ακόμη κάτι σοβαρότερο: ότι ναι μεν η σοφή πονηρία του ζευγολάτη και η προβολή μιας ανυπόστατης ταυτότητας τον βοήθησε να διασωθεί (μέσα στο περιβάλλον της μυθολογίας), όμως πολιτικά μιλώντας απέκρυψε την ταυτότητά του. Δεν έδειξε την υπόστασή του. Μετήλθε το γνωστό τέχνασμα του Οδυσσέα στο σπήλαιο του Κύκλωπα. Ομως όταν αργότερα ο επικός ήρωας αντιμετωπίζει τους υπερόπτες μνηστήρες μέσα στο παλάτι του δείχνει καθαρά το πρόσωπό του. Είναι Αυτός ο ίδιος. Ούτος Εκείνος, όχι ένας μη – Αυτός. Αποκαλύπτεται και καθαρίζει με τα ίδια του τα χέρια το παλάτι. Κοντολογίς: με την εξέλιξη του έπους ο Οδυσσέας εγκαταλείπει τα μυθολογικά τέρατα και ασχολείται με τους πραγματικούς υβριστές μνηστήρες.
Στη χρονιά που μόλις έχει αρχίσει μέλλουν να γίνουν πολλά. Διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις. Συγκρούσεις πολιτικές. Αντιπαλότητες ανάμεσα στους μεν και στους δε. Και μάλλον θα ειπωθούν περισσότερα ψέματα από αλήθειες. Εκατέρωθεν. Για τούτο ο ζευγολάτης λαός πρέπει να σκεφθεί καλά τι θα πράξει. Πώς θα αντιμετωπίσει τους λογής-λογής καλικαντζάρους. Ο ζευγολάτης της λαϊκής ιστορίας επεβίωσε με ένα παμπάλαιο τέχνασμα: «Είμαι ο Ούτις». Ο ελληνικός λαός στις αρχές του 2019 δεν μπορεί να ισχυρισθεί ότι «Είμαι ο Κανένας». Θα ήταν λάθος.
Εντάξει, ίσως, πει κάποιος. Σήμερα όμως είναι η εορτή των Φώτων και από αύριο, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, οι καλικάντζαροι εξαφανίζονται. Για να ξανάρθουν να μας πειράξουν του χρόνου. Ναι! Αλλά εδώ στην καθημερινή πολιτική σκηνή η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Ο ζευγολάτης τελικά γλίτωσε στο παραμύθι με ένα τέχνασμα. Αλλά ο ζευγολάτης της πραγματικής ζωής δεν μπορεί να βασίζεται σε τεχνάσματα. Οφείλει να αντιμετωπίζει καθημερινά τους όποιους καλικάντζαρους της πολιτικής ελλόγως. Με παρρησία. Η δημοκρατία είναι το πιο δύσκολο, το πιο απαιτητικό πολίτευμα. Ομως είναι το μόνο σωστό. Και, όπως πιστεύουμε πολλοί, η δημοκρατία είναι επίσης το πιο προσοδοφόρο πολίτευμα για όλους τους τίμιους ζευγολάτες.
Ο κ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
