Ο συνετός οικονομολόγος

Κεμάλ Ντερβίς (10 Ιανουαρίου 1949 – 8 Μαΐου 2023)

Κι όμως, ο άνθρωπος που κατά πάσα πιθανότητα έστρωσε τον δρόμο για την άνοδο του Ταγίπ Ερντογάν δεν ήταν o ισλαμιστής μέντοράς του Νετζμεντίν Ερμπακάν. Η ανάδυση του τούρκου πολιτικού στις αρχές της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα ερμηνεύεται ως ανατροπή μιας γηρασμένης πολιτικής τάξης. Ωστόσο, η πρόσληψη αυτή παραλείπει το οικονομικό σκέλος της συγκυρίας: το 2001 η Τουρκία ταλανιζόταν από μια σοβαρότατη κρίση, απότοκη της δυσπιστίας της αγοράς έναντι του προέδρου Αχμέτ Σεζέρ και του πρωθυπουργού Μπουλέντ Ετσεβίτ. Οσο οι δύο κεφαλές του κράτους διαφωνούσαν για τους ρυθμούς της εκστρατείας κατά της διαφθοράς, η χώρα απέκτησε το χαρτονόμισμα με την υψηλότερη ονομαστική αξία στον κόσμο – μόνο που 10 εκατομμύρια λίρες ισοδυναμούσαν με λιγότερα από 10 δολάρια. Σε αυτήν τη φάση η πρόσκληση στον αντιπρόεδρο της Παγκόσμιας Τράπεζας Κεμάλ Ντερβίς να αναλάβει το υπουργείο Οικονομικών υπήρξε πράγματι σωτήρια. Απόφοιτος της London School of Economics και διδάκτορας του Πρίνστον, ο Ντερβίς όχι μόνο ήταν το σεβαστό στη Δύση όνομα που μπορούσε να διαπραγματευθεί τον δανεισμό από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αλλά είχε ταυτόχρονα το κύρος εντός Τουρκίας να επιβάλει αλλαγές στο τραπεζικό σύστημα και να αντέξει την κριτική για τις μειώσεις των κρατικών δαπανών. Αναμενόμενα, τέθηκε στο στόχαστρο όλων: της εμπορικής τάξης που απαιτούσε άμεσα αποτελέσματα, της Αριστεράς γιατί ως σοσιαλδημοκράτης δεν ήταν αρκετά αριστερός, των ισλαμιστών και των εθνικιστών γιατί λόγω παιδείας ήταν προφανώς πράκτορας των Δυτικών. Οι μεταρρυθμίσεις του έθεσαν τα θεμέλια για τη δεκαετή ευημερία της Τουρκίας, την οποία εκμεταλλεύθηκε στο έπακρο ο Ερντογάν υπονομεύοντάς τη στη συνέχεια διά της απολυταρχικής του εξουσίας. Επειτα από έναν χρόνο ως υπουργός και τρία χρόνια ως βουλευτής ο Ντερβίς αναχώρησε αθόρυβα για το Γραφείο Αναπτυξιακού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών, όπου για μια τετραετία εργάστηκε για τη συγκρότηση βιώσιμων οικονομιών στις φτωχότερες χώρες του κόσμου, επισημαίνοντας από τότε τους δυσανάλογους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής για τους οικονομικά ασθενέστερους. «Μην περιμένετε να ασκήσω πολιτική μόνο και μόνο για να σώσουμε το σήμερα» έλεγε ως υπουργός Οικονομικών, υπογραμμίζοντας την ανάγκη να σκέφτεται κανείς πάντα με γνώμονα το απρόβλεπτο μέλλον.