Η γρήγορη συσσώρευση του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαιρα που χαρακτηρίζει τους τελευταίους δύο αιώνες της βιομηχανικής εποχής έχει καταστήσει την κλιματική αλλαγή ένα από τα πιο κρίσιμα προβλήματα της ανθρωπότητας. Αν και οι μεταβολές της ατμόσφαιρας, έχοντας άμεσες επιπτώσεις στον άνθρωπο, γίνονται ευκολότερα αντιληπτές, ο ωκεανός κατέχει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του κλίματος επειδή αποτελεί τη σημαντικότερη δεξαμενή θερμότητας, νερού και CO2 του πλανήτη.
Το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη καλύπτεται από τους ωκεανούς είναι ο βασικός λόγος που η ανθρωπότητα απολαμβάνει ένα σταθερό και βιώσιμο κλίμα, ιδιαίτερα στη χρονική περίοδο που αναπτύχθηκε ο ανθρώπινος πολιτισμός. Η πολύ υψηλή θερμοχωρητικότητα του θαλασσινού νερού και η ικανότητά του να κινείται το καθιστούν κεντρικό παράγοντα του κλιματικού μας συστήματος, ικανό να απορροφά, να αποθηκεύει και να μεταφέρει τη θερμότητα που παρέχει ο Ηλιος. Αντίθετα, η ατμόσφαιρα έχει μικρή θερμοχωρητικότητα και βασίζεται στην παροχή υγρασίας από τους ωκεανούς για ένα σημαντικό μέρος της μεταφοράς θερμότητας που της αναλογεί.
Η θερμοχωρητικότητα του ωκεανού είναι 1.000 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με εκείνη της ατμόσφαιρας. Αυτή η τεράστια διαφορά καθιστά τον παγκόσμιο ωκεανό ρυθμιστή της θερμοκρασίας του πλανήτη μας σε μεγάλες χρονικές κλίμακες και εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα του πλανήτη μας, ενώ εξηγεί γιατί υπάρχει καθυστέρηση στην παγκόσμια θέρμανση που αναμένεται από τις σημερινές συγκεντρώσεις CO2.
Υπολογίζεται ότι εάν όλη η επιπλέον θερμότητα που έχει εγκλωβιστεί στην ατμόσφαιρα της Γης (κυρίως λόγω ενίσχυσης του φαινομένου του θερμοκηπίου) απορροφηθεί από τον ωκεανό, θα χρειαστούν 150 με 250 χρόνια για να αυξηθεί η μέση θερμοκρασία των ωκεανών κατά 1°C. Με τον σημερινό ρυθμό αύξησης των εκπομπών CO2 είναι σαφές ότι η Γη δεν θα μπορεί να φτάσει σε μια κατάσταση κλιματικής ισορροπίας για αιώνες, ακόμη και μετά τη σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων CO2.
Η αποθήκευση θερμότητας στον ωκεανό μπορεί να εξηγήσει κάποιες καθυστερήσεις στην άνοδο της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας κατά διαστήματα. Αρα, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η αύξηση του θερμικού φορτίου των ωκεανών αναδεικνύεται ως ο αποτελεσματικότερος τρόπος αποθήκευσης θερμότητας στη Γη, έχοντας απορροφήσει πάνω από το 90% της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας που προκλήθηκε από το CO2 τις τελευταίες δεκαετίες.
Επιπλέον, ο ωκεανός συμμετέχει στη διαμόρφωση του κλίματος και τις μεταβολές του μέσω της μεταφοράς θερμότητας από τις τροπικές περιοχές σε μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη. Ωστόσο, υπάρχει προβληματισμός στην παγκόσμια ερευνητική κοινότητα για επιβράδυνση της μεταφοράς θερμότητας, ιδιαίτερα προς τον Βόρειο Ατλαντικό και τις πιθανές συνέπειες για το κλίμα της Βόρειας Ευρώπης.
Υπάρχει και μια ακόμα ιδιότητα του ωκεανού που συμβάλλει στη σημασία του για το κλίμα: η ιδιαίτερη ικανότητά του να απορροφά την ηλιακή ακτινοβολία. Επειδή ο σκούρος μπλε ωκεανός, που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας του πλανήτη, έχει χαμηλή λευκαύγεια (ανακλαστικότητα), τα ανώτερα στρώματά του απορροφούν αποτελεσματικά την ηλιακή θερμότητα. Η παρουσία πάγου αντανακλά την εισερχόμενη ηλιακή ενέργεια πίσω στο διάστημα, μειώνοντας τη θέρμανση της θάλασσας. Ετσι, η έκταση του θαλάσσιου πάγου έχει σημαντικές επιπτώσεις στο κλιματικό σύστημα επειδή η μείωση της παγοκάλυψης οδηγεί σε μεγαλύτερη θέρμανση του ωκεανού και περαιτέρω μείωση του θαλάσσιου πάγου, επιταχύνοντας την παγκόσμια θέρμανση.
Σύμφωνα με τις καταγραφές που διαθέτουμε, το 2023 πιθανότατα ήταν το θερμότερο έτος των τελευταίων 100.000 χρόνων. Στη διάρκειά του καταγράφηκε η μεγαλύτερη μέση παγκόσμια θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας (καθώς και το θερμικό φορτίο του ωκεανού), που έχουν παρατηρηθεί ποτέ από την έναρξη των μετρήσεων της σύγχρονης εποχής.
Η ερευνητική κοινότητα διερευνά τα αίτια αυτής της αύξησης που ξεπέρασε την αναμενόμενη λόγω της ανάπτυξης ενός ισχυρού El Niño. Εκτός από την επίδραση του ωκεανού στη διαμόρφωση του κλίματος σε παγκόσμια κλίμακα η σταδιακή θέρμανση του ωκεανού:
- Ασκεί έντονες πιέσεις στο θαλάσσιο οικοσύστημα, με περιοδικούς μαζικούς θανάτους οργανισμών, μεταναστεύσεις ειδών και αρνητικές επιπτώσεις στον ρυθμιστικό ρόλο του οικοσυστήματος στο κλίμα.
- Αυξάνει τη στάθμη της θάλασσας μέσω διαστολής αλλά και της τήξης χερσαίων πάγων.
- Ενισχύει τα ακραία καιρικά φαινόμενα που συνδέονται με πλημμυρικά φαινόμενα στις παράκτιες περιοχές.
Ειδικά στη Μεσόγειο είμαστε ήδη μάρτυρες σημαντικών επιπτώσεων της παγκόσμιας θέρμανσης: καταγράφεται η εντεινόμενη παρουσία ξενικών ειδών, εμφανίζονται ολοένα και συχνότερα θαλάσσιοι καύσωνες καθώς και ιδιαίτερα καταστροφικά καιρικά φαινόμενα.
Η κυρία Ελίνα Τράγου είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Ωκεανογραφίας & Θαλασσίων Βιοεπιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
