Η μετάβαση από ένα αυταρχικό καθεστώς στη δημοκρατία μπορεί να συμβεί με διαφορετικούς τρόπους. Το τι προηγήθηκε της επιβολής ενός αυταρχικού καθεστώτος, πώς έλαβε χώρα η κατάρρευσή του και ποιες αντιπαραθέσεις αντικατοπτρίστηκαν σε αυτή τη διαδικασία διαμορφώνουν το πλαίσιο για τη δημοκρατική μετάβαση που συντελείται.
Η μετάβαση στη δημοκρατία δεν προδικάζει και την εδραίωση της δημοκρατίας. Η μετάβαση αποτελεί ένα πρώιμο στάδιο μιας πορείας εκδημοκρατισμού που μπορεί να εμπεριέχει παλινδρομήσεις και διαφορετικά διαδοχικά κύματα, τα οποία εναλλάσσονται έως την τελική επικράτηση ενός τύπου δημοκρατίας με συγκεκριμένες επιδόσεις στους βασικούς δείκτες εκδημοκρατισμού.
Χώρες της Λατινικής Αμερικής, επί παραδείγματι, αποτελούν περιπτώσεις μιας μακρόσυρτης διαδικασίας μετάβασης στη δημοκρατία με πολλές διακυμάνσεις και εναλλασσόμενα κύματα εκδημοκρατισμού και αυταρχισμού.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η μετάβαση στη δημοκρατία το 1974 έλαβε χώρα «βελούδινα» και «ταχύτατα» (Γιάννης Βούλγαρης). Αλλά και η εδραίωση της δημοκρατίας συντελέστηκε με γοργούς ρυθμούς, παρά μάλιστα τις περί του αντιθέτου εικασίες εξαιτίας κυρίως της βαθιάς πολιτικής πόλωσης που επικράτησε την περίοδο της δημοκρατικής εδραίωσης.
Εχουν ειπωθεί πολλά για τις σημαντικές διεργασίες και αποφάσεις (γρήγορη προσφυγή στις κάλπες γενικών εκλογών, δημοψήφισμα για το πολιτειακό, νομιμοποίηση του ΚΚΕ, κ.λπ.) που ελήφθησαν την περίοδο της δημοκρατικής μετάβασης.
Ταυτόχρονα, ο ρόλος του Κωνσταντίνου Καραμανλή αναγνωρίζεται ως κομβικός για τη διαμόρφωση του κατάλληλου πλαισίου εμπέδωσης της δημοκρατίας με την προοπτική του εξευρωπαϊσμού να επιταχύνει τη δημοκρατική εδραίωση.
Διεργασίες μετάβασης αποτυγχάνουν ή καθυστερούν εξαιτίας της έλλειψης κρατικής ικανότητας και αποφασιστικότητας σε επίπεδο ηγεσίας. Με δεδομένη τη μετεμφυλιακή κληρονομιά και τις συνθήκες «καχεκτικής δημοκρατίας» (Ηλίας Νικολακόπουλος) που επικράτησαν στην Ελλάδα τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, η δημοκρατική μετάβαση και ο εκδημοκρατισμός δεν ήταν μια «λευκή σελίδα» (Μάικλ Μίλερ)· κουβαλούσαν μαζί τους ορισμένους τουλάχιστον από τους παράγοντες που οδήγησαν στον κλυδωνισμό της δημοκρατίας και τους οποίους κατεξοχήν η δημοκρατία στη συγκυρία της μετάβασης κλήθηκε να αντιμετωπίσει.
Την περίοδο της δημοκρατικής μετάβασης έγιναν τα αναγκαία βήματα για τη δημοκρατική εδραίωση. Το ότι αυτά έφεραν αποτέλεσμα πιστοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 1981, όταν η νίκη του ΠαΣοΚ στις εκλογές δρομολόγησε την αλλαγή στο τιμόνι της διακυβέρνησης, με τη νεαρή Γ’ Ελληνική Δημοκρατία να περνά το crash test που είναι η παράδοση της εξουσίας και η εναλλαγή στα ηνία της διακυβέρνησης.
Η μετάβαση στη δημοκρατία και ο τρόπος που συντελέστηκε έβαλαν τα θεμέλια για μια σταθερή δημοκρατία που άντεξε τους κλυδωνισμούς και στις πλέον δύσκολες συγκυρίες, με αποκορύφωμα εκείνη της οικονομικής κρίσης και των Μνημονίων όταν δοκιμάστηκε το κεκτημένο της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας που είναι ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός και η πυρηνική της συμπόρευση με την Ευρωπαϊκή Ενωση.
Κάτι που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι το αντιαυταρχικό Zeitgeist της μετάβασης και η γρήγορη εδραίωση της δημοκρατίας δημιούργησαν πενιχρές πολιτικές ευκαιρίες για την εμφάνιση ενός πρώτου κύματος Ακρας Δεξιάς, το οποίο είδαμε να καθιερώνεται σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες αποτελώντας ένα πρόπλασμα για τα δυναμικότερα κύματά της που ακολούθησαν.
Ο τρόπος που συντελέστηκε η μετάβαση στη δημοκρατία στην Ελλάδα τοποθέτησε την Ακροδεξιά στο περιθώριο των εξελίξεων καταλαμβάνοντας έκτοτε μια πιο ρευστή και έκκεντρη θέση στο κομματικό σύστημα από ό,τι αυτό συμβαίνει στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ.
Η κυρία Βασιλική Γεωργιάδου είναι καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διευθύντρια και πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ).
