Η είδηση ήταν τόσο λιτή όσο και αδιανόητη: ο Σπύρος Σημίτης βρίσκεται στο στόχαστρο της έρευνας της Αρχής Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες. Μια είδηση που είναι απολύτως ασύμβατη με την προσωπικότητα και το ήθος του Σπύρου Σημίτη, ο οποίος είναι διάσημος στην πανεπιστημιακή κοινότητα ως ένας ακαδημαϊκός παγκόσμιας εμβέλειας, με μια τεράστια επιστημονική προσφορά.
Ας δούμε λοιπόν ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος, το όνομα του οποίου σύρεται με ελαφρότητα στα πρωτοσέλιδα ορισμένων εφημερίδων, λόγω της συγγένειάς του με τον πρώην πρωθυπουργό, εναντίον του οποίου υποβολιμαία στρέφονται.
Το όνομα του Σπύρου Σημίτη θεωρείται (σε διεθνή κλίμακα) συνώνυμο της προστασίας προσωπικών δεδομένων και του δικαιώματος πληροφοριακού αυτοπροσδιορισμού του ανθρώπου. Από πολύ νωρίς επεσήμανε τους κινδύνους που ενέχει η τεχνολογική εξέλιξη για την ιδιωτική ζωή και τα δικαιώματα των προσώπων και ανέδειξε την αξίωση για προστασία των προσωπικών δεδομένων ως ζήτημα άσκησης των ελευθεριών και της δημοκρατίας. Το αξιοσημείωτο είναι ότι τούτες οι επισημάνσεις του δεν είχαν ένα τεχνοφοβικό υπόβαθρο, αλλά συνδυάστηκαν με την κατάθεση συγκεκριμένων κανόνων, εγγυήσεων και δικαιωμάτων. Και είναι χαρακτηριστικό ότι το ομόσπονδο κρατίδιο της Εσσης (όπου ζει και δραστηριοποιείται) υιοθέτησε – ήδη από το 1970! – τη σχετική νομοθεσία.
Ωστόσο, πρώτα από όλα, ο αδελφός του πρώην πρωθυπουργού είναι ένας πανεπιστημιακός δάσκαλος – που δίδαξε στα Πανεπιστήμια της Φρανκφούρτης, του Μπέρκλεϊ και του Γέιλ, στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας αλλά και στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης. Μέχρι πρόσφατα, αν και ομότιμος ήδη από το 2001, συνέχιζε να παραδίδει μαθήματα και σεμινάρια στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης.
Στη Γερμανία ο Σπύρος Σημίτης βρέθηκε από το 1952, προσπαθώντας να αποφύγει τις συνέπειες του οικογενειακού φακέλου που τον συνόδευε, ως γιο του Γεωργίου Σημίτη, εκπροσώπου στην Εθνοσυνέλευση των Κορυσχάδων και στην κυβέρνηση του Βουνού. Στη διάρκεια της μακράς ακαδημαϊκής του ζωής, υπηρέτησε με αφοσίωση και νεανικό ενθουσιασμό το Πανεπιστήμιο. Ηταν πάντοτε παρών στις παραδόσεις, στα σεμινάρια, στο γραφείο του. Οσοι είχαμε την τύχη να υπάρξουμε φοιτητές του, γνωρίζουμε ότι ήταν εκεί για να παρακινήσει, να ενθαρρύνει, να συμβουλεύσει και να βοηθήσει σε όποιο πρόβλημα απασχολούσε όποιον απευθυνόταν σε αυτόν. Δεν καθοδηγούσε απλώς, ενέπνεε τους φοιτητές του να κατανοούν τις συνεχείς αλλαγές και να διαβλέπουν τους κινδύνους για τα δικαιώματα, να αμφισβητούν, να αναζητούν νέους δρόμους. Από κοντά, δεν παρέλειπε να σχολιάζει και την απόδοση της ποδοσφαιρικής ομάδας της Φρανκφούρτης, της Αϊντραχτ, ή της Εθνικής Ελλάδος!
Ηταν ένας φιλικός, υποστηρικτικός, διαθέσιμος διανοούμενος και δάσκαλος, παρά τις συχνά αναρίθμητες υποχρεώσεις και ευθύνες που τον βάραιναν. O Σπύρος Σημίτης υπήρξε για περισσότερα από 15 χρόνια (1975-1991) επίτροπος Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων στο ομόσπονδο γερμανικό κρατίδιο της Εσσης, σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θέματα προστασίας δεδομένων, σύμβουλος της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO), μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Πανεπιστημίου της Φλωρεντίας αλλά και ο πρώτος πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής στη Γερμανία (2001-2005 και 2008-2012).
Ο Σπύρος Σημίτης συνδιαλέχθηκε με τη Σχολή της Φρανκφούρτης. Προδρομικός για την εξέλιξη της επιστήμης, δεν ερμήνευε απλώς το δίκαιο αλλά άνοιγε διαρκώς θέματα και τον δημόσιο διάλογο για νέα ζητήματα. Η ουσία της επιστημονικής του προσφοράς είναι ότι περιέγραψε – με ιδιαίτερη επιστημονική οξύνοια αλλά και με πολιτική διαύγεια – το μοντέλο μιας κοινωνίας που βασίζεται στον σεβασμό και στον αυτοπροσδιορισμό του ανθρώπου. Στο πλαίσιο αυτό, ο Σπύρος Σημίτης επικεντρώθηκε επιστημονικά στα γνωστικά αντικείμενα του εργατικού και του οικογενειακού Δικαίου, κυρίως δε στην προστασία προσωπικών δεδομένων – τη βιοηθική.
Κάτι που δεν γνωρίζουν πολλοί είναι ο στενός φιλικός δεσμός που τον συνδέει με τον μεγάλο γερμανό φιλόσοφο Γιούργκεν Χάμπερμας. Στο σπίτι του ο Σημίτης γνώρισε τη μετέπειτα σύζυγό του, την ψυχαναλύτρια και έγκυρη μελετήτρια του φροϊδικού έργου Ιλζε Γκρούμπριχ.
Βαθιά σοσιαλδημοκράτης στις πεποιθήσεις του, ο Σπύρος Σημίτης απέδωσε βαρύνοντα ρόλο στη βέλτιστη συλλειτουργία και εναρμόνιση των δύο κρίσιμων αξιών – της ελευθερίας και της ισότητας – και στην πραγμάτωσή τους μέσα από το δίκαιο και την εφαρμογή του. Με τις επιστημονικές εργασίες και τις παρεμβάσεις του στον δημόσιο διάλογο επέδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση των δικαιωμάτων των εργαζομένων, στην ανάδειξη του συμφέροντος του παιδιού ως βασικού γνώμονα στη ρύθμιση των οικογενειακών σχέσεων, στην προστασία των προσωπικών δεδομένων.
Επί της ουσίας, ο Σπ. Σημίτης καθόρισε την εξέλιξη του δικαιώματος προστασίας δεδομένων και του αντίστοιχου Δικαίου. Ακόμη και στην εκπόνηση του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων (του περίφημου GDPR) συνέδραμε αποφασιστικά ως σύμβουλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ενώ υπήρξε και πρόεδρος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων που συνέταξε τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Ο Σπύρος Σημίτης δεν χαρίστηκε ποτέ, «δεν μάσησε τα λόγια του». Η κριτική του υπήρξε συχνά οξεία αλλά και καταλυτική, είτε αφορούσε κυβερνητικούς σχεδιασμούς για την επιτήρηση των πολιτών είτε την εμπορευματοποίηση των προσωπικών πληροφοριών.
Πολλά θα μπορούσε να πει κανείς ακόμη για τον Σπύρο Σημίτη. Ομως αυτό το κείμενο δεν είναι βιογραφικό, έχουν γραφτεί αρκετά. Δεν είναι συνηγορία – θα τον υποτιμούσε. Οι πεποιθήσεις του, η επιστημονική του προσφορά, η στάση της ζωής του υπήρξαν πάντα κρυστάλλινα διαυγείς. Ο Σπύρος Σημίτης «στέκει εδώ», για να παραφράσω τη φράση («Da stehe ich») που αποδίδεται στον Λούθηρο, όταν του ζητήθηκε να αποκηρύξει τις θέσεις του. Στέκει με αφοσίωση στη διαφάνεια και σεβασμό στους θεσμούς – όταν, βέβαια, αυτοί λειτουργούν και δεν εργαλειοποιούνται από την εκάστοτε εξουσία.
Η κυρία Λίλιαν Μήτρου είναι καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Διδάσκει επίσης στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Παν/μιο Πειραιά.
