1. Ο κόσμος στα δικά σας μάτια προχωράει γρήγορα ή αργά;
«Τα τελευταία είκοσι χρόνια όλα μοιάζουν να αλλάζουν πολύ γρήγορα, αλλά δεν είν’ έτσι. Επειδή η τεχνολογία τρέχει δεν σημαίνει ότι η ζωή τρέχει κι αυτή μαζί».
2. Ο,τι είναι προοδευτικό σήμερα γίνεται συντηρητικό στο μέλλον;
«Για να υπάρχει εξέλιξη, η συντήρηση και η πρόοδος χρειάζονται μαζί. Τώρα, το τι ονομάζουμε προοδευτικό και τι συντηρητικό είναι για γέλια και για κλάματα. Αρκετοί πολιτικοί ας πούμε, είναι ιδιαίτερα δεξιοτέχνες στην παρουσίαση του συντηρητικού ως προοδευτικού. Αλλοι ξεκινάνε με μια ρηχή, φτιασιδωμένη προοδευτικότητα ενώ είναι συντηρητικούρες του κερατά αλλά ευτυχώς με τα χρόνια η απάτη αποκαλύπτεται. Ετσι έχουν εξαπατηθεί γενιές ολόκληρες. Αν κάποιος είναι στ’ αλήθεια προοδευτικός, θα μείνει για πάντα».
3. Υπάρχει κάποιο πολιτικό γεγονός το οποίο να θεωρείτε ως εμπειρία που σας διαμόρφωσε (ή σας επηρέασε);
«Τα πολιτικά γεγονότα από τη δεκαετία του ’70 έως και την οικονομική κατάρρευση του 2010 μού καθόρισαν έναν τρόπο να αντιλαμβάνομαι την πολιτική και την κοινωνία. Η γενιά μου, είμαστε πρίγκιπες – σε σύγκριση με τους γονείς μας που έζησαν Κατοχή, Εμφύλιο και Δικτατορία. Εμείς ήμασταν, υποτίθεται, πολιτικοποιημένοι σαν νέοι, αλλά δεν ξέρω τι μεταφέραμε στα παιδιά μας σε επίπεδο πολιτικής συνείδησης».
4. Εγκαταλείψατε κάποια πολιτική σας πεποίθηση στην πορεία του χρόνου;
«Αν εννοούμε την αγάπη της δικαιοσύνης και της ελευθερίας, δεν έχει αλλάξει κάτι».
5. Ποιο θεωρείτε πως είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας μας;
«Θα ήθελα πολύ να πω ότι είναι η έλλειψη ενός σοβαρού συστήματος παιδείας. Ομως είμαι μπερδεμένος, διότι με ανύπαρκτο κράτος δεν έχεις παιδεία, ενώ για να έχεις κράτος και σεβασμό στους θεσμούς χρειάζεσαι παιδεία. Οταν λέω κράτος, δεν εννοώ το δημόσιο».
6. Ησασταν ή όχι δημοφιλής στο σχολείο; Και τι σας έμαθε αυτό για τη ζωή;
«Αν εξαιρέσουμε ότι ο κύριος Ναούμ στα Αρχαία μου έσκισε το τετράδιο επειδή είχε σκίτσα στο περιθώριο, ήμουν ο δημοφιλής γελωτοποιός με τα σκίτσα. Οι καθηγητές χαμογελούσαν συγκαταβατικά, οι συμμαθητές διασκέδαζαν και επιβράβευαν, το εγώ φούσκωνε, όλα καλά».
7. Υπάρχουν ακόμη ανατρεπτικές ιδέες;
«Και βέβαια. Στην επιστήμη, στην τέχνη, στην πολιτική, παντού. Χάρη σε αυτούς τους περίεργους με τις τρελές ιδέες πάμε μπροστά. Αλλοι το πληρώνουν με τη ζωή τους, άλλοι μαραζώνουν στο περιθώριο, λίγοι τα καταφέρνουν. Οπως έλεγε και σε ένα κόμικ που θυμάμαι, τα κυματάκια που αφήνει η πέτρα που πέταξαν αυτοί στο νερό, είναι η κληρονομιά για τους νεότερους».
8. Ποιο βιβλίο σχετικά με την πολιτική θα συστήνατε ανεπιφύλακτα;
«Θαυμάζω ιδιαίτερα τους μελετητές της αρχαίας πολιτικής ιστορίας, Γάλλους, Βρετανούς και Αμερικανούς, που φωτίζουν με την αγάπη και το πάθος τους την ουσία της πολιτικής. Τα βιβλία του Ζαν-Πιερ Βερνάν, της Ζακλίν ντε Ρομιγί, του Τζοσάια Ομπερ, του Βιντάλ-Νακέ, του Ρόντρικ Μπίτον, δηλαδή όσα μπόρεσα να διαβάσω και να καταλάβω με την περιορισμένη μου παιδεία. Ο Κούντερα, ο Κόου και άλλοι μυθιστοριογράφοι μού έμαθαν επίσης πάρα πολλά».
9. Με τι δεν έχετε συμφιλιωθεί ακόμη στη ζωή ή αργήσατε να συμφιλιωθείτε;
«Η ωρίμαση είναι ένα μόνιμο work in progress. Αυτά που με ενοχλούσαν παλιά δεν με ενοχλούν πια. Τώρα όμως δεν αντέχω αυτά που μικρότερος προσπερνούσα. Μπανάλ πράγματα, έτσι; Ολοι το ζούμε αυτό. Η επίγνωση και η διάκριση είναι σημαντικότερα. Η επαφή μου με το εξωτερικό για κάποια χρόνια, για παράδειγμα, μου πρόσφερε βαθιά κατανόηση και διάκριση στο τι αξίζει στην πατρίδα αλλά και τι πάει στραβά. Μαθαίνεις και να συγχωρείς και συγχρόνως μαθαίνεις ποια είναι τα σωστά πράγματα που πρέπει να παλέψεις. Εννοώ και μέσα και έξω σου».
10. Τι θα λέγατε πως απαντά καλύτερα στις υπαρξιακές μας αγωνίες; Η φιλοσοφία; Η τέχνη; Η θρησκεία; Κάτι άλλο;
«Η φιλοσοφία, η τέχνη και η θρησκεία είναι απαραίτητες και μάλιστα σε πακέτο, φυσικά σε διαφορετική δοσολογία για τον καθένα. Αν έχεις ελεύθερη σκέψη και ζεστή καρδιά, θα υποδεχθείς τα πάντα».
11. Ποιο πρόσωπο, ιστορικό ή από τον σύγχρονο κόσμο, θα επιλέγατε ως προνομιακό σας συνομιλητή;
«Μπορώ μόνο να σας πω ότι ορισμένα πρόσωπα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη ζωή μου. Δεν έχουν σημασία τα ονόματα. Αυτοί με σημάδεψαν. Με κάποιον τρόπο παραμένουν μέσα μου οι κεντρικοί συνομιλητές μου. Ακόμη κι αν πέρασαν τα χρόνια, ακόμη κι αν μερικοί ξεθώριασαν ή απομυθοποιήθηκαν όπως λέμε, η στάση τους, τα έργα τους και το παράδειγμά τους είναι ανεξίτηλα».
12. Θα γυρνούσατε τον χρόνο πίσω; Και για ποιον λόγο;
«Δεν με ενδιαφέρει να επιστρέψω στον ανόητο χθεσινό εαυτό μου. Σήμερα είναι καλύτερα».
13. Ποια συμβουλή ζωής θα δίνατε στον έφηβο εαυτό σας;
«Οι έφηβοι έχουν ομορφιά, ενέργεια, σβελτάδα, δυνατά συναισθήματα και μπιμπίκια. Το να συμβουλεύεις έναν έφηβο είναι σαν να ρίχνεις νερό μέσα στο σουρωτήρι για τα μακαρόνια. Καλύτερα θα ήταν να δίνουμε στους νέους το παράδειγμα από τον πρώτο μήνα της ζωής τους και να τους εξασφαλίζουμε μια καλή παιδεία και μια ευρεία κουλτούρα και τα μέσα να ανοίξουν τα φτερά τους, να μπορούν να ακολουθήσουν την κλίση τους και να μείνουν πιστοί σε αυτήν. Οι περισσότεροι από εμάς δεν είχαν αυτές τις πολυτέλειες».
14. Και ποιο ανάγνωσμα θα συστήνατε σε έναν έφηβο σήμερα;
«Θα προσπαθούσα πρώτα να του εμπνεύσω αγάπη για το διάβασμα».
15. Θα συμφωνούσατε πως όλα, τελικά, είναι πολιτική;
«Είναι, αλλά δεν το ξέρουμε. Νομίζαμε άλλα. Η δήθεν πολιτικοποίηση των προηγούμενων δεκαετιών που μας καπέλωσε το είναι, έδειξε τη φτήνια της. Καταλήξαμε να μας διχάζουν διάφοροι λαϊκιστές. Ωστόσο, συνεχίζουμε να είμαστε όλοι μας πολίτες, θέλοντας και μη. Πολιτική είναι να βλέπεις μπροστά, όχι πίσω. Το αντίστροφο είναι αντικείμενο της ψυχανάλυσης».
