Το 2024 σηματοδοτεί μια σημαντική επέτειο για τη σύγχρονη ελληνική ιστορία: πενήντα χρόνια από την πτώση της χούντας των συνταγματαρχών και τη μετάβαση στη δημοκρατία. Πολλοί φορείς έχουν ήδη ανοίξει τη συζήτηση σχετικά με την «αποτίμηση» αυτών των πενήντα χρόνων αλλά περισσότερο μέσα από τη σκοπιά μιας πολιτικής συζήτησης που αμφισβητεί κεντρικές έννοιες και «επιτεύγματα» της Μεταπολίτευσης.
Ωστόσο, υπάρχουν έρευνες και αναλύσεις εκ μέρους των κοινωνικών και πολιτικών επιστημόνων για τις ποικίλες πτυχές αυτής της ιστορικής περιόδου; Το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών δρομολόγησαν σειρά δράσεων που έχουν ως στόχο αφενός την παρουσίαση των πορισμάτων των σύγχρονων επιστημονικών ερευνών για τη Μεταπολίτευση με έμφαση στην έννοια της Δημοκρατίας και αφετέρου τη συζήτηση ανάμεσα σε διαφορετικές γενιές ερευνητών.
Η πρώτη από αυτές τις δράσεις ήταν μια ημερίδα με θέμα «Από τη δικτατορία στη δημοκρατία: η περίοδος της μετάβασης», που έγινε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στις 13 Ιουνίου. Η έμφαση δόθηκε στη στιγμή της μετάβασης, της ιστορικής αλλαγής που σηματοδότησε ο Ιούλιος 1974.
Κλήθηκαν εκπρόσωποι διαφορετικών γενεών από τον χώρο της διανόησης, των γραμμάτων, των τεχνών και των πανεπιστημίων να μιλήσουν, με την απόσταση του μισού αιώνα, για το βίωμα της στιγμής μέσα από την υποκειμενική τους ματιά αλλά και μέσα από την αναλυτική τους προσέγγιση.
Διαφορετικό ήταν το βίωμα εκείνων που είχαν ήδη ζήσει ως νέοι ή ως παιδιά τη δικτατορία και διαφορετικό εκείνων που δεν κουβαλούν μνήμες δικτατορικού καθεστώτος. Για όλους και όλες ωστόσο η στιγμή εκείνη αναλύεται σήμερα μέσα από την εμπειρία της Μεταπολίτευσης, μέσα από την προσωπική τους πορεία και μέσα από τα αναλυτικά εργαλεία της τέχνης ή της επιστήμης τους.
Κοιτάζοντας προς τα πίσω κινδυνεύουμε από μια αναχρονιστική τελεολογία, να νομίσουμε δηλαδή ότι εδώ που είμαστε σήμερα αποτελεί το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της Μεταπολίτευσης ως κατάστασης.
Βλέπουμε το συνεχές και όχι το ασυνεχές. Αντιθέτως, η έμφαση στον Ιούλιο του 1974 υπογραμμίζει τη σημασία της τομής και τη δύναμη του απρόβλεπτου. Μετά το πραξικόπημα της χούντας στην Κύπρο, την τουρκική εισβολή και κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού και την επακόλουθη κατάρρευση της δικτατορίας, η ελληνική κοινωνία βρισκόταν σε ένα σοκ, του οποίου τις διαστάσεις και τις συνέπειες δεν ήταν σε θέση να εκτιμήσει.
Σήμερα, με το Κυπριακό άλυτο αλλά την Ελλάδα με σταθερή δημοκρατία, απαλλαγμένη από τη μοναρχία και τις στρατιωτικές επεμβάσεις, αντιλαμβανόμαστε με άλλα εφόδια τη δραματική εκείνη τομή. Οπωσδήποτε, τομή δεν σημαίνει ότι τα πριν δεν έχουν σχέση με τα επόμενα.
Η ιστορική αλλαγή του 1974 είχε προετοιμαστεί από τα προηγούμενα χρόνια και ο εκδημοκρατισμός στηρίχθηκε σε δυνάμεις που υπήρχαν στην ελληνική κοινωνία ήδη πριν από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου.
Η κυρία Χριστίνα Κουλούρη είναι ιστορικός, πρύτανις του Παντείου Πανεπιστημίου.
