Η επικαιρότητα μιας ομιλίας – 100 χρόνια μετά*

Στις 28 Ιανουαρίου 1919, μετά την ήττα της Γερμανίας στον πόλεμο και την επανάσταση που ακολούθησε (Νοέμβριος 1918), ο Μαξ Βέμπερ έκανε μια διάλεξη με θέμα «Η πολιτική ως επάγγελμα» στο Πανεπιστήμιο Μονάχου – έπειτα από πρόσκληση της Ομοσπονδίας Ελεύθερων Φοιτητών. Η ομιλία αυτή, όπως συμπληρώθηκε από τον ίδιο και εκδόθηκε σε βιβλίο, αποτελεί έκτοτε ένα κλασικό, δηλαδή διαχρονικό κείμενο, που μπορεί να προσλαμβάνεται και να ερμηνεύεται με τα κριτήρια της εκάστοτε γενιάς και εποχής. Σύμφωνα με την Ιουλία Μάιερ-Μαρκ, που είχε παρακολουθήσει ως φοιτήτρια τη διάλεξη, ο ομιλητής «έπαιρνε θέση για τις ιδέες του, με πάθος», χωρίς όμως να επιχειρηματολογεί ιδεολογικά, αλλά «προσμετρώντας και συγκρίνοντας πραγματικότητες με πραγματικότητες». Στις κρίσιμες συνθήκες που επικρατούσαν τότε δεν απάντησε, άμεσα, στα ερωτήματα των φοιτητών και φοιτητριών περί του «πρακτέου». Αντίθετα, προσπάθησε να αναλύσει: τι είναι και τι μπορεί να σημαίνει σήμερα η πολιτική – αφενός ως βιοποριστικό επάγγελμα (ή καριέρα) και αφετέρου ως κοινωνική αποστολή – και ποια είναι τα θεσμικά αντίβαρα για να αποτρέπεται η αυτονόμησή της από την κοινωνία, αφού: «όποιος ασχολείται με την πολιτική επιδιώκει εξουσία, είτε στην υπηρεσία άλλων στόχων – που μπορεί να είναι ιδεαλιστικοί ή εγωιστικοί – είτε την εξουσία για χάρη της εξουσίας». Με την ανάλυσή του αυτή ήθελε να βοηθήσει τους ακροατές του να τοποθετηθούν, οι ίδιοι, πολιτικά στους έκρυθμους εκείνους καιρούς – οι οποίοι προδιαγράφουν και το «στίγμα» της ομιλίας.

Με την επανάσταση είχε μεν καταργηθεί η μοναρχία, όμως οι παλιές δομές δεν είχαν αλλάξει. Δεν υπήρχε ομοφωνία αν το νέο πολίτευμα του Ράιχ θα είναι μια αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία, όπως ήθελε π.χ. το «πλειοψηφούν σοσιαλδημοκρατικό κόμμα», ή μια σοσιαλιστική δημοκρατία «σοβιετικής κοπής» (με κοινωνικοποίηση της βιομηχανίας και κατάργηση του καπιταλιστικού συστήματος) – όπως επεδίωκαν η οργάνωση Σπάρτακος και το μόλις ιδρυθέν κομμουνιστικό κόμμα.