Η αναψηλάφηση μιας επετείου

Η διετία 2021-2022 αναμενόταν εδώ και χρόνια για τους μελετητές του πεδίου της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής ιστορίας ως το αντίστοιχο του 2014 για εκείνους της ευρωπαϊκής. Οπως η εκατονταετηρίδα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου έφερε μια πλημμυρίδα νέων, ανανεωτικών προσεγγίσεων και συνθετικών έργων για το ευρύ κοινό, η διακοσιετηρίδα της Ελληνικής Επανάστασης και τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή θα έδιναν στους ερευνητές το έναυσμα γόνιμου αναστοχασμού του παρελθόντος. Στην περίπτωση του 1821, αν και η πανδημία του κορωνοϊού μετέβαλε το χρονοδιάγραμμα, τόσο η εκδοτική παραγωγή όσο και η συνεδριακή δραστηριότητα ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες αναδεικνύοντας μάλιστα μια διάσταση υποφωτισμένη εν πολλοίς – αυτή της θέσης του στον παγκόσμιο χάρτη. Ενδεχομένως η βαρυτική έλξη του Αγώνα να ήταν τόσο ισχυρή ώστε να επηρέασε και την πραγμάτευση του 1922. Συγκριτικά, τόσο ο αριθμός των εκδόσεων όσο και η ακαδημαϊκή δραστηριότητα γύρω από τη Μικρασιατική Εκστρατεία υπολείπονται των αντίστοιχων για την Επανάσταση.

Κάθε παρόμοια επέτειος ωστόσο έχει τις ιδιαιτερότητές της και η Καταστροφή διαφέρει, οπωσδήποτε, καθώς ως γεγονός παραμένει εντός των ορίων της μνήμης. Ενώ το 1821 είναι προσβάσιμο από όλους ως πληροφορία σε γραπτές ή οπτικοακουστικές πηγές, πολλοί σημερινοί σαραντάρηδες έχουν γνωρίσει οι ίδιοι τη γενιά των προσφύγων παππούδων των χαμένων πατρίδων. Ο ριζικός μετασχηματισμός της Ελλάδας με την έλευση 1.300.000 προσφύγων είναι αισθητός ακόμη και σήμερα τόσο κοινωνικά όσο και πολιτισμικά. Οι βίαιες πολιτικές διαμάχες που προηγήθηκαν και οι εξίσου βίαιες συγκρούσεις που ακολούθησαν στον Μεσοπόλεμο έχουν αφήσει επίσης ένα διακριτό ίζημα. Ισχύει επιπλέον ως έναν βαθμό και η εύστοχη παρατήρηση του καθηγητή του Πανεπιστημίου της Βοστώνης Λου Γιουρένεκ σε συνέντευξή του στο «Βήμα» στις 11 Σεπτεμβρίου 2022: «Ο πόλεμος κατέληξε σε ήττα – και ποιος θέλει να θυμάται τις ήττες; Στην Αμερική, για παράδειγμα, δεν θυμόμαστε πρόθυμα το Βιετνάμ».