«Σαν σκίουρος κρατάω τη μέρα στο στόμα και πηδώ εκεί όπου η βροχή σταματάει» λέει η Μαρία Λαϊνά.
Επειδή ο ποιητής, βρεγμένος ως το κόκκαλο, αποζητά να στεγνώσει. Οσο κι αν φταίει που κάθισε κι έγινε μούσκεμα… Η ανάσα των άλλων είναι που θα τον κρατήσει ζεστό, που θα τον επαναφέρει για λίγο, έστω κι αν αυτός, φύσει ανυπάκουος, θα ξαναβουτήξει στο υγρό τοπίο. Οσοι θέλουμε να πιστεύουμε πως δεν κάνει ο ποιητής μόνο «κενές χειρονομίες ανάμεσα στις μοναξιές» (Απολλιναίρ), συμπλέουμε μαζί του και συμμετέχουμε στο «παιχνίδι» του. Σε ένα παιχνίδι μεταστοιχείωσης και διασάλευσης της φρικτής τάξης του κόσμου, στην παράτολμη απόπειρά του να αποσείσει την αμεσότητα του πραγματικού και να αναδείξει άλλους τρόπους πρόσληψής του.
Εκτοτε, το παιχνίδι καθίσταται κοινό, όπως ακριβώς το εννοεί ο Φρόιντ: «Παίζουμε, γιατί το αντίθετο του παιγνίου δεν είναι η σοβαρότητα, αλλά η πραγματικότητα».
Ετούτο το παιχνίδι της βράβευσης του συγγραφέα ενέχει την τελετουργία ως κύριο γνώρισμά του. Ο Κλοντ Λεβί-Στρος, οπαδός πάντα μιας σταθερής λογικής και επιμένει, παρ’ όλα αυτά, πως «μια κοινωνία δεν μπορεί να ζει, αν δεν είναι δεμένη άνευ όρων με αξίες, οι οποίες, για να είναι απόλυτες, πρέπει να έχουν μια συναισθηματική πλευρά που να τις προστατεύει από τη φθοροποιό ικανότητα της λογικής. Γι’ αυτό δεν πρέπει να υποτιμάμε τις τελετουργίες» καταλήγει, «ούτε και τη διάρκειά τους». Η ποιητική εξάλλου πράξη, σε όλες τις εκφάνσεις της (γραφή-ανάγνωση), συνιστά μια τελετουργία.
Ο συγγραφέας έμμεσα και υπαινικτικά παραδέχεται γράφοντας, «λάμπει μέσα μου εκείνο που αγνοώ, κι ωστόσο λάμπει» (Ελύτης) κι αυτή η λάμψη τον ωθεί να γράψει. Οσο γράφει, σαν το λουλούδι, σαν το μπουμπούκι του, ανοίγεται μπροστά του το άγνωστο.
Αμα κανείς δεν έχει τη γενναιότητα να τον πει τον καλό λόγο στον δημιουργό, εκείνος μαραζώνει και τρομάζει, γιατί ο ποιητής φοβάται. «Φόρεσα πάλι τη φορεσιά του δέντρου κι εσύ βελάζεις» πρέπει να πει (σαν τον Σεφέρη), σ’ αυτούς που τον φθονούν και δεν καταλαβαίνουν και βρίσκουν μάταιη και ανόητη την απόπειρά του να μετασχηματίσει μ’ αυτόν τον τρόπο του την πραγματικότητα.
Εκεί όπου επικρατεί η χαιρεκακία και ο φθόνος προς το πρόσωπο του καλλιτέχνη, εκεί τα αποξηραμένα αισθήματα και η τυπική σκέψη, εκεί δεν συγχωρούν τον δημιουργό. Γιατί αυτός μπόρεσε να ανοίξει ένα άλλο, προσωπικό, ατομικό μονοπάτι της δικής τους διαφυγής, για την οποία όμως διαφυγή οι ίδιοι είναι ανέτοιμοι. Ούτε είναι συμπτωματική η εσχάτως γενικευμένη αναίρεση και αποκαθήλωση της καλλιτεχνικής μοναδικότητας και η ανάδειξη μιας ομαδικής, συμβατικής και κοινότοπης έκφρασης.
Το μόνο που θα μπορούσαμε ίσως εμείς να ευχηθούμε και να συστήσουμε στον ποιητή: Να στέκεται, ταυτόχρονα, κατά τον 12ο Ψαλμό του Δαβίδ, «ως λέων έτοιμος διά κυνήγι και ως λεονταράκιον κυττάζον από του κρυφού».
Πέντε προτάσεις αναβάθμισης
Με αυτό το πνεύμα και σ’ αυτόν τον συναισθηματικό τόνο, όσον αφορά τα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας, στην Επιτροπή Απονομής των οποίων υπήρξα εφέτος μέλος, θα ήθελα να καταθέσω πέντε παρατηρήσεις-προτάσεις.
1Αυτονόητη θεωρώ για όσους εντέλλονται να κρίνουν και να βραβεύσουν την αναγνωρισμένη σχέση τους με τη λογοτεχνία και την καταξιωμένη θητεία στους στα Γράμματα.
2 Για την ακύρωση της άμεσης, τουλάχιστον, εμπλοκής όσων υποψηφίων προς βράβευση έχουν ανάλογες δυνατότητες και εξουσίες στον χώρο του βιβλίου, πράγμα σύνηθες, είναι απαραίτητο οι δύο τελικές ψηφοφορίες να είναι μυστικές (βραχεία λίστα και η τελική). Μόνον έτσι διασφαλίζεται η διαφάνεια και προστατεύεται το κύρος της Επιτροπής, αλλά και όσων βραβεύονται.
3 Οι συνεδριάσεις της Επιτροπής δεν μπορεί να γίνονται διαδικτυακά, αλλά «διά ζώσης», ώστε εκεί μόνο να συντελείται η αναγκαία «ζύμωση» και ο ανοικτός διάλογος μεταξύ των μελών.
4 Το βραβείο για έργο που «προωθεί κοινωνικά θέματα…» δεν έχει κανένα νόημα και υποβαθμίζει τα άλλα βραβεία. Το πραγματικά λογοτεχνικό βιβλίο προωθεί αφ’ εαυτού παρόμοια θέματα, όσο κι αν το θέμα ελάχιστα χαρακτηρίζει τη λογοτεχνικότητα. Το ίδιο ισχύει και για το «Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα έως την ηλικία των 35», το οποίο υπηρετεί επικοινωνιακές ανάγκες. Μόνο το βιβλίο, η ποιότητά του, πιστοποιεί την ηλικία του συγγραφέα του. Εξάλλου, δεν κρίνονται πρόσωπα, αλλά βιβλία, και όλα τα βιβλία είναι πρωτο-εμφανιζόμενα. Μια ηλικιακή σχηματοποίηση και ο συνακόλουθος αποκλεισμός ενέχει τον ρατσισμό. Περιττό να τονιστεί πως πρέπει να επιλέγονται προς βράβευση μόνο βιβλία λογοτεχνίας, καθώς και ο νόμος προβλέπει, και όχι, π.χ., κοινωνιολογίας ή πανεπιστημιακά δοκίμια.
5Τελευταία πρόταση, αλλά όχι περιττή. Οι κρίνοντες είναι υποχρεωμένοι να μελετήσουν για έναν ολόκληρο χρόνο, πολλές, δεκάδες τουλάχιστον, βιβλία, για να είναι σε θέση να επιλέξουν και να σχηματίσουν την κρίση τους. Πρόκειται για πολύ επίμοχθη εργασία. Τα 250 ευρώ αμοιβής, χωρίς τις ανάλογες κρατήσεις, δεν καλύπτουν ούτε τα διάφορα έξοδα της συμμετοχής τους. Οσοι δε είναι δημόσιοι υπάλληλοι ή συνταξιούχοι του Δημοσίου, δεν δικαιούνται καμιάς αποζημίωσης.
Ο κ. Ανδρέας Μήτσου είναι πεζογράφος, μέλος της Επιτροπής Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας του υπουργείου Πολιτισμού.
