Για περισσότερο από τρεις αιώνες ο βιομηχανικός πολιτισμός στόχευε στην άσκηση ελέγχου επί της φύσης για χάρη της βελτίωσης του ανθρώπου. Οι μηχανές ήταν το μέσο επέκτασης και πόρθησης των ορίων των σωμάτων μας έτσι ώστε να μπορέσουμε να κατορθώσουμε τον στόχο της κυριαρχίας. Αργότερα μόνο αρχίσαμε να αντιλαμβανόμαστε τις συνέπειες. Η Γη σε καθολικό κίνδυνο καθώς τα εύθραυστα φυσικά συστήματα τα οποία κάποτε όριζαν γη και ουρανό περιδινούνταν εκτός ελέγχου.
Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στις απαρχές ενός νέου τόξου το οποίο αποκαλώ πολιτισμό της πληροφορίας, και η ίδια επικίνδυνη αλαζονεία επαναλαμβάνεται. Ο στόχος δεν είναι πλέον η κυριαρχία επί του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά επί της ανθρώπινης φύσης. Το επίκεντρο έχει πια απομακρυνθεί από τις μηχανές οι οποίες ξεπερνούν τα όρια του ανθρώπινου σώματος και έχει μετατοπιστεί σε μηχανές οι οποίες τροποποιούν τη συμπεριφορά ατόμων, ομάδων και πληθυσμών στην υπηρεσία εμπορικών στόχων. Η παγκόσμια εφαρμογή της εργαλειοθηρικής εξουσίας ξεπερνά και αντικαθιστά την ανθρώπινη εσωτερικότητα η οποία τροφοδοτεί τη βούληση για υλοποίηση της βούλησης και αιμοδοτεί τη φύση μας σε πρώτο πρόσωπο, καθηλώνοντας τη δημοκρατία εκ βαθέων.
Βεβαίως, η άνοδος της εργαλειοθηρικής εξουσίας μεθοδεύεται ως ένα αναίμακτο πραξικόπημα. Αντί για βία με αποδέκτες το σώμα μας, η εργαλειοθηρική τρίτη νεωτερικότητα δρα περισσότερο ως εξημέρωση. Η λύση ενάντια στις ολοένα αυξανόμενες απαιτήσεις για λειτουργική ζωή περιστρέφεται γύρω από τη σταδιακή απαλοιφή του χάους, της αβεβαιότητας, της σύγκρουσης, των ανωμαλιών και της ασυμφωνίας υπέρ της προβλεψιμότητας, της αυτοματοποίησης, της κανονικότητας, της διαπερατότητας, της συρροής, της πειθούς και του εξευμενισμού. Καλούμαστε να εκχωρήσουμε την εξουσία μας, να σιγάσουμε τις ανησυχίες μας, να σιωπήσουμε τη φωνή μας, να εναρμονιστούμε και να υποταχθούμε σε τεχνολογικούς οραματιστές των οποίων ο πλούτος και η εξουσία δρουν ως διαπιστευτήρια ανώτερης κρίσης. Υποθέτουν πως θα ενδώσουμε σε ένα μέλλον λιγότερου προσωπικού ελέγχου και περισσότερης αδυναμίας αντίδρασης όπου οι νέες πηγές ανισότητας διαιρούν και υποτάσσουν, όπου ορισμένοι από εμάς είμαστε υποκείμενα και πολλοί είναι αντικείμενα, ορισμένοι είναι ερεθίσματα και πολλοί είναι η απόκριση.
Οι νοσηρές επιταγές αυτού του νέου οράματος απειλούν και άλλα ευπαθή συστήματα τα οποία έχουν ακολουθήσει μια διαδρομή χιλιετηρίδων, μόνο που αυτή τη φορά πρόκειται για κοινωνικά και ψυχολογικά συστήματα. Μιλάω για τους κοπιαστικά κερδισμένους καρπούς του ανθρώπινου πόνου και της σύγκρουσης τους οποίους αποκαλούμε δημοκρατική προοπτική, για τα επιτεύγματα του ατόμου ως πηγής αυτόνομης ηθικής κρίσης. Η τεχνολογική «νομοτελειακότητα» είναι το μάντρα βάσει του οποίου εκπαιδευόμαστε, αλλά πρόκειται για ένα υπαρξιακό ναρκωτικό το οποίο συνταγογραφείται για την πρόκληση του αισθήματος παραίτησης, ένα θανατηφόρο όνειρο για το πνεύμα.
Μας έχουν προειδοποιήσει για την «έκτη μαζική εξαφάνιση» καθώς τα σπονδυλωτά είδη εξαφανίζονται γρηγορότερα από κάθε άλλη περίοδο από την εξαφάνιση των δεινοσαύρων. Αυτό το κατακλυσμιαίο γεγονός είναι η ακούσια συνέπεια των επιπόλαιων και οπορτουνιστικών μεθόδων οι οποίες έχουν επίσης αναγορευθεί σε αναπόφευκτες – μέθοδοι με τις οποίες η εκβιομηχάνιση επιβλήθηκε στον φυσικό κόσμο επειδή οι δικές της μορφές αγοράς δεν την κατέστησαν υπόλογο. Πλέον η άνοδος της εργαλειοθηρικής εξουσίας ως ειδοποιού έκφρασης του κατασκοπευτικού καπιταλισμού εγκαινιάζει ένα νέο είδος αφανισμού. Αυτός ο «έβδομος αφανισμός» δεν θα είναι του φυσικού περιβάλλοντος, αλλά όλων εκείνων που θεωρούμε πολύτιμα στην ανθρώπινη φύση: της βούλησης να υλοποιήσουμε τη βούλησή μας, της ιερότητας του ατόμου, των δεσμών οικειότητας, της κοινωνικότητας η οποία μας δεσμεύει στο πλαίσιο υποσχέσεων και της εμπιστοσύνης που αυτές γεννούν. Ο θάνατος αυτού του ανθρώπινου μέλλοντος θα είναι εξίσου ακούσιος με όλους τους άλλους.
Η εργαλειοθηρική εξουσία έχει συγκεντρώσει την ισχύ της εκτός της ανθρώπινης σφαίρας αλλά και εκτός της δημοκρατικής. Δεν υπάρχουν νόμοι οι οποίοι μπορούν να μας προστατέψουν από το πρωτόγνωρο, και οι δημοκρατικές κοινωνίες, όπως και ο αθώος κόσμος των Ταϊνό [ο ιθαγενής λαός της Καραϊβικής τον οποίο συνάντησε ο Χριστόφορος Κολόμβος το 1492], είναι ευάλωτες στην πρωτόγνωρη εξουσία. Ετσι, ο κατασκοπευτικός καπιταλισμός μπορεί να θεωρηθεί τμήμα ενός ανησυχητικού οικουμενικού ρεύματος προς το στοιχείο που πολλοί πολιτικοί επιστήμονες βλέπουν πια ως χαλάρωση της δημόσιας νοοτροπίας ως προς την αναγκαιότητα και την απαραβίαστη φύση της ίδιας της δημοκρατίας.
Η κυρία Σοσάνα Ζούμποφ είναι κοινωνική ψυχολόγος, ομότιμη καθηγήτρια της Σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο «Η εποχή του κατασκοπευτικού καπιταλισμού. Ο αγώνας για ένα ανθρώπινο μέλλον στο μεταίχμιο της νέας εξουσίας» (εκδ. Καστανιώτη, 2020).
