O,τι συνέβη εκείνη την ημέρα, στις 30 Ιανουαρίου 1933, δεν είναι παρά το τελετουργικό επιφαινόμενο μιας βαθύτερης και διάχυτης ευθύνης. Δικής μας ευθύνης.
Ο παρανοϊκός – και άκρως ταλαντούχος δημαγωγός – δεν ήταν μόνος του. Δεν ήταν αυτόνομο περιστατικό. Hταν ο ψυχολογικός εκπρόσωπος μιας συλλογικής υπαιτιότητας. Και γερμανικής και ευρωπαϊκής και εν μέρει και παγκόσμιας. Μόνο μέσα σε μια τέτοια ιστορική διεύρυνση, στη «μακρά διάρκεια», τη θλιβερή ημέρα πρέπει να τη δούμε. Σαν αυλαία που πρέπει να σύρουμε για να παρακολουθήσουμε ολόκληρο το δράμα. Και έχουμε υποχρέωση να το κάνουμε. Γιατί το τώρα, αλίμονο, δεν είναι τόσο διαφορετικό από το τότε. Μόνο έτσι θα συνειδητοποιήσουμε τι επράτταμε, τι διεπράτταμε, τι παραλείπαμε και τι κυρίως αφήναμε να συντελείται. Και αρχίζω με όσα ελάχιστα, αλλά αυθόρμητα, μου έρχονται στον νου.
Διαβάστε επίσης:
Πολιτισμικές παραναγνώσεις του ναζισμού – Του Βαγγέλη Τζούκα
Ο Πέτρος, ο Γιόχαν κι ο Φρανς – Του Κώστα Β. Κατσουλάρη
Η ευθύνη των ελίτ – Του Σωτήρη Ριζά
Κοιτώντας το 1933 από το 2023 – Το Βήμα / Νέες Εποχές
Στα 1920 ο Βόλφγκανγκ Καπ επιχειρεί την ανατροπή της νόμιμης κυβέρνησης της τόσα υποσχόμενης Βαϊμάρης. Οι νόμιμες ένοπλες δυνάμεις δεν έκαναν τίποτα για να τον εμποδίσουν. Δεν πίστευαν στη Δημοκρατία. Απλώς την ανέχονταν. Ελάχιστοι από τους νικητές του πολέμου ενδιαφέρθηκαν για το περιστατικό.
Στα 1924 ο Χίτλερ, από τη φυλακή, γράφει το «Mein Kampf». Και με αδίστακτη επιτακτικότητα διεκδικεί τη ρατσιστική του αλήθεια και επιβάλει μια νέα φυλετική επιστήμη. Και δεν την προτείνει μόνο για τη χώρα του. Και το βιβλίο όχι μόνο το προσπεράσαμε, αλλά ήταν και ευπώλητο με σύγχρονους όρους. Eνα μανιφέστο τόσο… ανυπόληπτο. Αληθινό εγχειρίδιο με τη διπλή σημασία του όρου. Οδηγός και μάχαιρα συνάμα. Και είναι ακόμα για κάποιους βιβλίο περιζήτητο.
Ταυτόχρονα όμως, ναι, «όμως», και αρκετά πριν, σε κάποιες βόρειες χώρες δημοκρατικές, ένας άλλος ρατσισμός, η ευγονική, ψάχνει πώς θα απαλλαγούμε από όλους εκείνους τους ανεύθυνους δυστυχείς που η ζωή δεν τους ευεργέτησε με τη συνήθη κανονικότητα. Νέοι Καιάδες με ιατρική φροντίδα αναβιώνουν. Και εμείς κοιτάζουμε.
Στα 1933, αμέσως μετά την παράδοση της εξουσίας, το νέο κράτος κλείνει τη σχολή του Bauhaus. Επειδή ο Γκρόπιους λίγο καιρό τώρα προτείνει μια νέα αρχιτεκτονική όπου οι άνθρωποι θα συναντιούνται, θα συμπράττουν, θα χρησιμοποιούν συνεργασιακά τις γνώσεις τους και θα ικανοποιούν πραγματικές ανάγκες του καθημερινού ανθρώπου. Στα 1935 ο καγκελάριος και οι συνεργάτες του καταδικάζουν την εξπρεσιονιστική τέχνη ως εκφυλιστική. Αυτή που είχε επιτέλους τη δυνατότητα να μας κάνει να βλέπουμε πέρα από την ψευδαίσθηση του ωραίου ό,τι στη πραγματικότητα γινόταν. Και εμείς δεν βλέπαμε τίποτα. Στα 1937 βομβαρδίζεται από γερμανικά και ιταλικά αεροπλάνα με χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες η Ιερή Πόλη των Βάσκων. Για να προκύψει από εκεί η «Γκερνίκα» ως διαχρονική καταγγελία του πολέμου της βίας και της καταδίκης του απίστευτου πόνου.
Μάθαμε βέβαια, αλλά πολύ μετά, να θαυμάζουμε το έργο. Εκείνη την ώρα όμως δεν κουνήθηκε κανείς. Στην κυριολεξία κανείς. Και δεν ντραπήκαμε.
Ενενήντα χρόνια μετά, βεβαίως την ημερομηνία να μην την ξεχνάμε. Πίσω όμως από το τελετουργικό επιφαινόμενο, αλλά και μετά, όσα προηγήθηκαν και όσα ακολούθησαν δεν πρέπει να πάψουν να μας φοβίζουν.
Ο κ. Γιάννης Μεταξάς είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τακτικό μέλος της Académie Européenne Interdisciplinaire des Sciences.
