Με τη (μερική και προσχηματική;) αποχώρηση των ΑΝΕΛ από την κυβέρνηση η Ελλάδα μπαίνει στην τελική πολιτική φάση για τις εκλογές, γενικές και ευρωπαϊκές. Προς εκλογές (ευρωεκλογές) κινείται και η Ευρώπη/ΕΕ συνολικά. Αλλά είναι ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι Ελλάδα και Ευρώπη βρίσκονται σε εντελώς διαφορετικές πολιτικές τροχιές εν όψει των εκλογών αυτών. Και δεν αναφερόμαστε στις κωμικές πλευρές των όσων συμβαίνουν. Τέσσερις εμφανίζονται να είναι οι κύριες διαφορετικές, αποκλίνουσες τάσεις:
1. Συρρίκνωση αριστερού λαϊκισμού στην Ελλάδα – Ενίσχυση στην Ευρώπη. Ο λαϊκισμός εκφράζεται ως γνωστόν σε δύο κύριες εκδοχές, τον δεξιό λαϊκισμό τύπου Λέγκας/Σαλβίνι στην Ιταλία ή Συναγερμού/Λεπέν στη Γαλλία, κ.ά., και τον αριστερό λαϊκισμό τύπου «Ανυπότακτης Γαλλίας»/ Μελανσόν ή ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα, κ.λπ. Παρά τα όσα έχουν γραφτεί μέχρι σήμερα, ο δεξιός λαϊκισμός σε πανευρωπαϊκή κλίμακα εκτιμάται ότι μπορεί να έφθασε στο απόγειό του με τις εκλογές στην Ιταλία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι καταρρέει είτε στη Γαλλία είτε στην Ιταλία. Η συσπείρωσή του όμως θα του δώσει επιρροή στο ΕΚ. Ο G. Rachman των «Financial Times» γράφει ότι ο δεξιός λαϊκισμός «αντιμετωπίζει τη σκοτεινότερη στιγμή του μέσα στο 2019» («Populism faces its darkest hour», 8.1.2019).
Αντίθετα, αυτό που θεωρείται ως πιθανότερο σενάριο είναι να ανοίξει ένας κύκλος ενίσχυσης του αριστερού λαϊκισμού τόσο στην Ευρώπη όσο και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Αυτό αποτυπώνεται και στις δημοσκοπικές προβλέψεις για τις ευρωεκλογές του Μαΐου αλλά και στις προβλέψεις για εθνικές εκλογές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αριστεροί λαϊκιστές πρόκειται να έλθουν γενικώς στην εξουσία.
Η χτυπητή εξαίρεση στην τάση αυτή είναι η Ελλάδα. Ο ΣΥΡΙΖΑ, ως η ευρύτερα θεωρούμενη έκφραση του αριστερού λαϊκισμού, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα συρρικνωθεί/ηττηθεί στις επικείμενες τρεις εκλογικές αναμετρήσεις. Το ερώτημα είναι σε ποια έκταση.
2. Η δεύτερη τάση είναι η συρρίκνωση των παραδοσιακών συντηρητικών δυνάμεων στην Ευρώπη αλλά η ενίσχυσή τους στην Ελλάδα. Σε όλες σχεδόν τις εκλογικές αναμετρήσεις καταγράφεται η συρρίκνωση των παραδοσιακών συντηρητικών (χριστιανοδημοκρατικών) δυνάμεων από τη Βρετανία μέχρι τη Γερμανία. Αυτό εκτιμάται ότι θα συμβεί και στις ευρωεκλογές. Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα – ΕΛΚ (European People’s Party – ΕPP) εκτιμάται ότι θα δει τη δύναμή του να μειώνεται από τις 219 έδρες στις 177 (προβλέψεις Politico). Κάτι αντίστοιχο αναμένεται να συμβεί και στις εθνικές εκλογικές αναμετρήσεις του έτους.
Σε εμφανώς αντίθετη τροχιά βρίσκεται η Ελλάδα. Το παραδοσιακό συντηρητικό κόμμα, η ΝΔ, βρίσκεται σε άνοδο τόσο για τις ευρωεκλογές όσο και για τις γενικές βουλευτικές εκλογές διεκδικώντας την κυβερνητική εξουσία. Στο Ευρωκοινοβούλιο εκτιμάται ότι θα αυξήσει τις έδρες της από πέντε (5) σε εννέα (9) τον Μάιο του 2019. Βεβαίως κάποια διολίσθηση στις θέσεις της ΝΔ δεξιότερα έχει επίσης καταγραφεί κυρίως σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και δικαιωμάτων.
3. Η τρίτη τάση που μπορεί να διαφοροποιήσει την Ελλάδα από την Ευρώπη είναι η συρρίκνωση της Σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη και η (δυνητική) ενίσχυσή της στην Ελλάδα. Εντονότερη και από τη μείωση της εκλογικής δύναμης των συντηρητικών κομμάτων είναι η συρρίκνωση των παραδοσιακών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Σε όλες σχεδόν τις εθνικές εκλογές τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα έχουν χάσει ψήφους είτε προς τα Δεξιά είτε προς τα Αριστερά – λαϊκιστική Αριστερά ή τους Πράσινους που εμφανίζονται ως η ανερχόμενη πολιτική δύναμη σε ορισμένες χώρες (Γερμανία, Ολλανδία κ.α.).
Στο νέο Ευρωκοινοβούλιο οι Σοσιαλδημοκράτες (Προοδευτική Συμμαχία Σοσιαλιστών και Δημοκρατών – S+D) εκτιμάται ότι θα περιοριστούν σε περίπου 130 έδρες από τις 188 που κατέχουν σήμερα. Αυτό θα σημαίνει μεταξύ άλλων ότι οι δύο μεγάλες πολιτικές ομάδες (ΕΛΚ και S+D) θα πάψουν να ελέγχουν την απόλυτη πλειοψηφία του Σώματος (353 έδρες), όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα. Ετσι θα χρειάζεται τουλάχιστον η σύμπραξη μιας ακόμη πολιτικής ομάδας για τον σχηματισμό της πλειοψηφίας με όλες τις δυσκολίες που αυτό συνεπάγεται.
Η Ελλάδα μπορεί (δυνητικά τουλάχιστον) να παρεκκλίνει από την τάση της πανευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατικής συρρίκνωσης. Να ανατρέψει την τάση που έχει χαρακτηρισθεί ως pasokification. Το Κίνημα Αλλαγής (ΚΙΝΑΛ) μπορεί, με άλλα λόγια, να αυξήσει τα ποσοστά του και σε σχέση με τις ευρωεκλογές του 2014 (8,02% – Ελιά) και τις γενικές εκλογές του 2015 (6,28% – Δημοκρατική Συμπαράταξη) σε διψήφιο τουλάχιστον αριθμό. Αν και δύσκολο, δεν είναι και ανέφικτο.
4. Κατακερματισμός πολιτικών δυνάμεων στην Ευρώπη – Τάση συγκεντρωτισμού στην Ελλάδα. Σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες (μερική εξαίρεση το ΗΒ) μια κεντρική τάση είναι ο εντεινόμενος κατακερματισμός του κομματικού συστήματος. Η πλέον ακραία περίπτωση είναι η Ολλανδία, όπου στις τελευταίες εκλογές (2017) δεκατρία (13) κόμματα μπήκαν στη Βουλή των συνολικά 151 εδρών. Στην Ελλάδα οι τρέχουσες δημοσκοπήσεις δείχνουν τάση κομματικού συγκεντρωτισμού καθώς εμφανίζουν μόνο πέντε (5) κόμματα να κερδίζουν έδρες στις επερχόμενες γενικές εκλογές από τα οκτώ (8) των προηγούμενων εκλογών, 2015.
Τέλος, ενώ στην Ευρώπη η τρέχουσα τάση είναι για «μειοψηφικές κυβερνήσεις» (μεταξύ άλλων σε Ισπανία και ΗΒ), στην Ελλάδα πολιτική κουλτούρα και κοινοβουλευτική παράδοση δεν επιτρέπουν τέτοιες κυβερνήσεις.
Η Ελλάδα βρίσκεται λοιπόν εμφανώς σε διαφορετική αλλά μάλλον θετικότερη αυτή τη φορά πολιτική τροχιά από την υπόλοιπη Ευρώπη. Ολα αυτά όμως προς επιβεβαίωση…
Ο κ. Π. Κ. Ιωακειμίδης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ, είναι μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του FEPS.
