Στην εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης η εκμηχάνιση θεωρούνταν από πολλούς ανθρώπους απειλή για την εργασία κυρίως χαμηλής ειδίκευσης. Εργάτες και τεχνίτες συνασπίστηκαν σε κινήματα όπως ο λουδισμός ή λουδιτισμός, εκφράζοντας εύλογες αγωνίες για την επαγγελματική και κοινωνική τους θέση. Σήμερα πολλές λειτουργίες υψηλής ειδίκευσης, όπως η έρευνα σε μεγάλα δεδομένα, η ανάλυση και η ταξινόμησή τους, ανήκουν πια και στις δεξιότητες των μηχανών. Αυτή η εξέλιξη επηρεάζει ποικίλους επιστημονικούς κλάδους από τη νομική έως την ιατρική επιστήμη.
Οι ανθρωπιστικές επιστήμες φαίνεται ότι «απειλούνται» περισσότερο στο σύμπαν της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) και της ρομποτικής. Μπορούν οι «έξυπνες μηχανές» να κατακτήσουν τομείς όπως η αποκρυπτογράφηση χειρογράφων, η μετάφραση, η δημιουργία λόγου, η αναγνώριση εικόνας; Είναι ίσως οι μηχανές πιο χρήσιμες στην εκπαίδευση, την έρευνα, την καινοτομία; Είναι μήπως πιο σώφρον να στραφούν οι νέοι-ες σε άλλους κλάδους, εκτός των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών;
Καθώς οι τεχνολογίες της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικής γίνονται όλο και πιο διαδεδομένες, χρειαζόμαστε μελετητές από πολλούς επιστημονικούς και γνωστικούς κλάδους για να κατανοήσουμε τον ρόλο τους, τις δυνατότητες που παρέχουν αλλά και τις προκλήσεις που ενδεχομένως θα αντιμετωπίσουμε. Η τεχνητή νοημοσύνη και οι ανθρωπιστικές επιστήμες συνδέονται ολοένα και πιο στενά.
Δίπλα στις ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες (digital humanities), αναπτύσσεται σταδιακά και ο κλάδος των humanics, ένα είδος ρομπο-ανθρωπιστικών επιστημών προσανατολισμένο στη σύνθεση των ανθρωπιστικών επιστημών με την τεχνητή νοημοσύνη. Αυτό το πεδίο αναπτύσσεται γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη τόσο ως ερευνητικού εργαλείου όσο και ως ερευνητικού αντικειμένου. Απαιτεί την εξοικείωση με διαφορετικούς «γραμματισμούς», τον τεχνολογικό γραμματισμό αλλά και τον γραμματισμό per se.
Προς αυτή την κατεύθυνση η δυναμική των συνδυασμών είναι κομβική, ενώ η πολυ-επιστημονική προσέγγιση είναι απαραίτητη. Αφενός μελετώνται οι δυνατότητες αλλά και οι σημαντικοί περιορισμοί της τεχνητής νοημοσύνης στην έρευνα και ανάλυση δεδομένων, στην αναγνώριση κειμένων, χειρογράφων και εικόνων, στη μηχανική μετάφραση.
Παράλληλα, σημαντικές είναι η κατανόηση της δημιουργίας κώδικα, η εκμάθηση βασικών τεχνολογικών γνώσεων και δεξιοτήτων, αλλά και η εξοικείωση με σύνολα δεδομένων και εργαλεία. Αφετέρου η ίδια η ιστορία της τεχνητής νοημοσύνης σε συνάρτηση με την ευρύτερη ιστορία της τεχνολογίας και των τεχνο-επιστημών έχει ιδιαίτερη θέση στο πεδίο.
Αντίστοιχης σημασίας είναι η μελέτη θεμάτων όπως η δεοντολογία και η ηθική, ζητήματα προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων, η διερεύνηση του πολιτισμικού και κοινωνικού αντίκτυπου και των επιπτώσεων της τεχνητής νοημοσύνης, οι αξιακοί προσανατολισμοί και οι ιδέες γύρω από τον τεχνοπολιτισμό, η παραγωγή διακρίσεων και αποκλεισμών και η καταπολέμησή τους, η πολυεπίπεδη σχέση της τεχνολογίας με μορφές εξουσίας και ελέγχου.
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο μας με τρόπους που ίσως ακόμη δεν μπορούμε να φανταστούμε. Μπορεί επίσης να δώσει το έναυσμα για τη δημιουργία «υβριδικής νοημοσύνης» μεταξύ ανθρώπων και μηχανών.
Το πεδίο των humanics μελετά τα φαινόμενα που διαμορφώνονται από τη διεπαφή μεταξύ των ανθρωπιστικών επιστημών και της τεχνητής νοημοσύνης αλλά και μεταξύ των ανθρώπων και των μηχανών. Οι ανθρωπιστικές επιστήμες επικεντρώνονται στη μελέτη των ανθρώπων.
Η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης θα μας αναγκάσει ίσως να θέσουμε περισσότερα ερωτήματα και να διερευνήσουμε σε μεγαλύτερο βάθος την έννοια του «ανθρώπου» και τη σχέση του με άλλες οντότητες.
Η κυρία Έφη Γαζή είναι καθηγήτρια Θεωρίας της Ιστοριογραφίας και Νεότερης Ιστορίας του Τμήματος Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
