Είτε μας αρέσει είτε όχι, ζούμε στον κόσμο που διαμόρφωσε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Ο Ψυχρός Πόλεμος υπήρξε υποσύνολό του, όπως και η περίοδος της παγκοσμιοποίησης ή της αποπαγκοσμιοποίησης μετά το 2008. Η μεταπολεμική διεθνής τάξη, όμως, δεν άλλαξε. Τη συγκρατούν περίπου 70.000.000 τάφοι και η παγκόσμια καταστροφικότητα του πολέμου και της κατοχής, όπως και τα πυρηνικά όπλα των δύο νικητριών υπερδυνάμεων – ΗΠΑ και Ρωσίας (τότε ΕΣΣΔ) – που συμμετέχουν με δικαίωμα βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Μετά το 1945 τα σύνορα άλλαξαν λίγο και κυρίως σε βάρος των ηττημένων.
Εξαίρεση αποτέλεσε η αποαποικιοποίηση στην οποία συμφωνούσαν ΗΠΑ και ΕΣΣΔ και οδήγησε στη δημιουργία του «Τρίτου Κόσμου». Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο ορισμένα εσωτερικά σύνορα έγιναν εξωτερικά, αλλά δεν ξαναμοιράστηκε η εδαφική τράπουλα. Η υφήλιος βίωσε προσωρινά τον «μονοπολισμό», όταν οι ΗΠΑ υπερκέρασαν τη Ρωσία, ενώ στο μεταξύ αναπτυσσόταν ραγδαία η Κίνα. Ωστόσο, η αποτυχία της φιλελεύθερης δημοκρατίας να επικρατήσει παγκοσμίως (Φράνσις Φουκουγιάμα) επανέφερε μια πολυπολική γεωπολιτική. Ταυτόχρονα, διατηρήθηκαν θεμελιακές παραδοχές του διεθνούς δικαίου για να εξισορροπούν τη διεθνή αναρχία της ισχύος.
Αλλάζει το «διεθνές σύστημα» μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ; Η απάντηση είναι αρνητική. Οι Αμερικανοί που ψήφισαν το δόγμα MAGA (Make America Great Again) επιθυμούν επιστροφή σε βασικές αρχές εξωτερικής πολιτικής, ώστε η εξοικονόμηση οικονομικών και πολιτικών πόρων να βελτιώσει τη ζωή τους. Η «επιστροφή» περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την προσεκτική επιλογή απειλών, τον τερματισμό αδιέξοδων πολέμων, τη μείωση της αμερικανικής χρηματοδότησης προς οικονομικά εύρωστα μπλοκ. Οι ευρωπαϊκές χώρες του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα λάβουν πρώτες το μήνυμα. Επίσης, αναμένεται τερματισμός του πολέμου στην Ουκρανία για να αποσπαστεί η Ρωσία από τον εναγκαλισμό της Κίνας. Πολιτική αντίθετη από του Ρίτσαρντ Νίξον, ο οποίος είχε αποσπάσει την Κίνα από την ΕΣΣΔ, αλλά με κοινό γεωπολιτικό στόχο: την αποτροπή ελέγχου του πλανήτη από μια ενοποιημένη Ευρασία (Χάλφορντ Μάκιντερ).
Για τον Τραμπ, ο αντίπαλος των ΗΠΑ είναι η Κίνα, όχι η Ρωσία. Πεπεισμένος ότι η χώρα του τη σύστησε στο παγκόσμιο εμπόριο, αναμένεται να επιβάλει υψηλούς δασμούς σε κινεζικά προϊόντα, ώστε να επιβραδύνει τον ανταγωνισμό και να μειώσει την κινεζική αντίδραση σε αμερικανικές πρωτοβουλίες στην Ταϊβάν. Υψηλότεροι δασμοί αναμένονται επιπλέον σε γερμανικές εισαγωγές προκειμένου να βρίσκουν ευκολότερα δουλειά οι Αμερικανοί. Η αναβάθμιση των πετρελαϊκών εταιρειών προεξοφλείται ότι θα τελειώσει οριστικά τη συμπόρευση Γερμανίας – Ρωσίας που έδεσε την ΕΕ στους στόχους της «πράσινης ανάπτυξης». Η απόσυρση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία των Παρισίων για το κλίμα θεωρείται δεδομένη. Ο πόλεμος στη Γάζα και στο Λίβανο αναμένεται να τελειώσει γρηγορότερα παρά αργότερα, ενώ οι ΗΠΑ θα αναλάβουν την προστασία του Ισραήλ από ακραίες πολιτικές. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ιρανός στρατηγός Σουλεϊμανί δολοφονήθηκε επί Τραμπ ούτε ότι μόλις επανεξελέγη αποκαλύφθηκε ιρανικό σχέδιο εξόντωσής του. Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι η Τουρκία θα διαφεντεύει τους μουσουλμάνους της Μέσης Ανατολής. Αντίθετα, η αναβάθμιση της Ρωσίας, αν περιορίσει το Ιράν, εναντιώνεται στα τουρκικά συμφέροντα.
Τίποτα από αυτά δεν είναι πρωτόγνωρο. Μετά το 1991 οι ΗΠΑ πέρασαν φάση ρωσοφιλίας κάνοντας τη Ρωσία μέλος του προγράμματος PfP του ΝΑΤΟ. Κατά τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας αντιτάχθηκαν στην προσπάθεια της ΕΕ να δημιουργήσει ευρωστρατό επισημαίνοντας τους κινδύνους για τη νατοϊκή συνοχή. Την εποχή του Πρωτοκόλλου του Κιότο (1997, 2005) διατύπωναν ενστάσεις για την καθαρή ενέργεια που επιβράδυνε την αμερικανική οικονομία, ενώ η Κίνα αναπτυσσόταν ταχύτατα με ορυκτά καύσιμα. Η χρήση δασμών σε «ξένα» αυτοκίνητα θυμίζει τον αμερικανικό προστατευτισμό κατά της Ιαπωνίας τη δεκαετία του 1990.
Η επανεκλογή Τραμπ σηματοδοτεί αλλαγή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, αλλά μέσα στο οικείο διεθνές σύστημα. Αλλωστε το τραμπικό σύνθημα υπόσχεται να κάνει την Αμερική μεγάλη ξανά, όχι για πρώτη φορά. Ισως αυτό είναι χειρότερο για τους φίλους της αδράνειας. Υποθέτουν τι έρχεται. Οι κλυδωνισμοί που προκάλεσε η επανεκλογή Τραμπ σε διάφορες χώρες (Ισραήλ, Γερμανία, Ιράν) το επιβεβαιώνουν.
Η κυρία Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου είναι καθηγήτρια Ιστορίας και Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.
