Είναι γεγονός πως το Διαδίκτυο είναι ένας καταπληκτικός κόσμος που προσφέρει απεριόριστες δυνατότητες μάθησης, επικοινωνίας και ψυχαγωγίας. Εχει μπει για τα καλά στη ζωή μας και πιο συγκεκριμένα τα ψηφιακά παιχνίδια και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής, κυρίως των εφήβων. Ταυτόχρονα, κρύβει και τους μεγαλύτερους κινδύνους. Διαδικτυακή αποπλάνηση, υποκλοπή προσωπικών δεδομένων, εθισμός, διαδικτυακός εκφοβισμός…
Απευθυνθήκαμε λοιπόν στον «ειδικό», στον στρατηγό Μανώλη Σφακιανάκη, που έχει σημειώσει αμέτρητες επιτυχίες στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος και πριν από 5 χρόνια ίδρυσε το CSI Institute, μία μη κυβερνητική και μη κερδοσκοπική οργάνωση σχετική με την πρόληψη και την αντιμετώπιση θεμάτων ασφαλείας στο Διαδίκτυο, καθώς και την εκπαίδευση, την ενεργοποίηση και την επιστημονική έρευνα στον τομέα νέων τεχνολογιών και Διαδικτύου.
Τελικά, κ. Σφακιανάκη, μπορεί κανείς να μιλάει για ασφάλεια στο Διαδίκτυο;
«Απόλυτη ασφάλεια στο Διαδίκτυο δεν υπάρχει. Μόνο όταν κλείσουμε τον υπολογιστή μας και τον βγάλουμε από την πρίζα είμαστε πραγματικά ασφαλείς. Ούτε ιδιωτικός «χώρος» υπάρχει ούτε ανωνυμία. Oλοι έχουμε μια ταυτότητα στο Διαδίκτυο. Επίσης, το κυβερνοέγκλημα δεν γνωρίζει σύνορα.
Το Διαδίκτυο αποτελεί αναμφίβολα αναπόσπαστο κομμάτι και εργαλείο της καθημερινότητάς μας και αυτό που πρέπει να καταλάβουμε για αυτό είναι ότι έχει κανόνες. Δεν ξορκίζουμε το Internet, αλλά το γνωρίζουμε. Η λύση βρίσκεται στη γνώση των κανόνων και στα όρια που βάζουμε στη χρήση του Διαδικτύου. Επεξεργαζόμαστε και φιλτράρουμε ό,τι διαβάζουμε, γράφουμε, αναζητούμε, πατάμε, κοινοποιούμε. Μπορεί όμως να υπάρξει ασφαλής πλοήγηση στο Διαδίκτυο. Εφόσον βέβαια ακολουθούμε και εφαρμόζουμε τους κανόνες του, γιατί οι κανόνες είναι το «τείχος» προστασίας μας».
Τι ακριβώς είναι το cyberbullying και πώς μπορεί κανείς να αντιδράσει;
«Το cyberbullying είναι μια λανθασμένη και απαράδεκτη συμπεριφορά, που δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να παραβλέπεται. Είναι η οποιαδήποτε επαναλαμβανομένη ενέργεια εκφοβισμού, επιθετικότητας και παρενόχλησης, οποιαδήποτε τρομοκρατική ή αυταρχική συμπεριφορά, η οποία πραγματοποιείται μέσω ψηφιακών συσκευών.
Πρώτος και βασικός τρόπος να αντιδράσουμε είναι να μην απαντήσουμε σε καμία περίπτωση στον χρήστη, είτε επιθετικά είτε αμυντικά. Επειτα, αλλάζουμε e-mail. Σημαντικό είναι να κρατάμε διάφορα αποδεικτικά στοιχεία, τα οποία αποδεικνύουν τις παράνομες δράσεις του και εάν τον γνωρίζουμε τον αποκλείουμε από τον λογαριασμό μας. Εάν η παρενόχληση γίνεται σε κάποια σελίδα κοινωνικής δικτύωσης, τότε κάνουμε αναφορά αυτό το άτομο.
Τέλος, επικοινωνούμε με τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στο 11188 και αναφέρουμε το συμβάν. Ο μόνος τρόπος για να σταματήσουν τέτοιου είδους περιστατικά είναι το θύμα να μην υποχωρήσει στις απειλές του θύτη και να απευθυνθεί άμεσα στις Αρχές. Βασικό είναι τα θύματα τέτοιων περιστατικών να μη φοβούνται να μιλήσουν και να μοιραστούν το τι έχει συμβεί, αλλά και να δώσουν όσες περισσότερες πληροφορίες μπορούν για την υπόθεσή τους».
Παιδιά και online games: πότε ξεκινά ο εθισμός;
«Δυστυχώς, ο εθισμός στα ηλεκτρονικά παιχνίδια ιδιαίτερα στην παιδική ηλικία, είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο. Αυτό συμβαίνει γιατί τα παιδιά δεν αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο στη χρήση που κάνουν σε αυτά τα παιχνίδια, αλλά ούτε και τις ώρες που καταναλώνουν σε αυτά.
Το πρώτο στάδιο του εθισμού γίνεται φανερό όταν το παιδί περνάει 2-3 ώρες ημερησίως μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή, ενώ παράλληλα αρχίζει να χάνει το ενδιαφέρον του για τις άλλες δραστηριότητές του, όπως το διάβασμα, η άθληση και άλλες εξωσχολικές ασχολίες.
Στο δεύτερο στάδιο, δυστυχώς, τα πράγματα χειροτερεύουν, καθώς υπάρχει πιθανότητα το παιδί να εμφανίσει επιθετικές – αμυντικές συμπεριφορές προς το περιβάλλον του, ενώ την ίδια στιγμή να εκφράζει μια άρνηση στο να ασχοληθεί με οτιδήποτε δεν έχει να κάνει με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, αφού αυτά πλέον είναι το κέντρο ενδιαφέροντός του».
Ποιοι κίνδυνοι κρύβονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και πώς μπορούν να προστατευθούν οι χρήστες;
«Μερικά από τα πράγματα που κάνουν ένα άτομο να προσκολλάται για αρκετές ώρες στον υπολογιστή του, με αποτέλεσμα να εκτίθεται σε διάφορους κινδύνους που παραμονεύουν, είναι τα διαδικτυακά παιχνίδια, ο διαδικτυακός τζόγος και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, ο ευρύτερα γνωστός τρόπος χρήσης τους, που όμως κρύβει κινδύνους, είναι η δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων. Κάτι βασικό που παραβλέπεται είναι ότι ο χρήστης στο Διαδίκτυο μπορεί να βρεθεί εκτεθειμένος ή και να εκτεθεί ο ίδιος σε υλικό πορνογραφικού, ρατσιστικού ή βίαιου περιεχομένου. Επίσης πολλοί χρήστες χρησιμοποιούν chat rooms και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου μέσω αυτών υπάρχει ο κίνδυνος να επικοινωνήσουν με άτομα που θα επιχειρήσουν να τα παρενοχλήσουν και σεξουαλικά. Την ίδια στιγμή υπάρχει και ο κίνδυνος να πέσουν θύματα cyberbullying.
Οι πιο σημαντικοί τρόποι με τους οποίους οι χρήστες μπορούν να προστατευθούν, είναι να ακολουθήσουν τους κανόνες του κάθε μέσου κοινωνικής δικτύωσης. Τα εργαλεία που μπορεί να χρησιμοποιήσει κάποιος για να προστατευτεί είναι απλά και είναι στο μυαλό μας. Είναι απλοί κανόνες του Διαδικτύου, τρόποι και συμπεριφορές. Οι χρήστες θα πρέπει να μη μοιράζονται προσωπικά στοιχεία και να μην μπαίνουν σε συνδέσμους που δεν γνωρίζουν. Ακόμη, καλό είναι να αποφεύγουν να αποδέχονται αιτήματα από λογαριασμούς που δεν γνωρίζουν και να προσέχουν στο τι ακριβώς επιλέγουν να ανεβάσουν, αφού ό,τι ανεβαίνει στο Διαδίκτυο, ας μην ξεχνάμε ότι παραμένει εκεί. Επιπλέον, σημαντικό είναι οι χρήστες να επιλέξουν έναν δυνατό κωδικό πρόσβασης και να τον φυλάξουν. Τέλος, σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να απαντούν σε άτομα που τους παρενοχλούν ή τους εκβιάζουν, αλλά θα πρέπει να κρατήσουν αποδεικτικά στοιχεία (screenshot) και να επικοινωνήσουν άμεσα με τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στο 11188».
Εάν ανεβάσω μια φωτογραφία στο Διαδίκτυο και έπειτα την κατεβάσω, χάνεται;
«Η απάντηση είναι όχι, δεν χάνεται. Αντιθέτως, οτιδήποτε δημοσιοποιούμε στο Διαδίκτυο δεν μπορεί να εξαφανιστεί. Πολλοί πιστεύουν πως ό,τι γράφουμε ή ό,τι ανεβάζουμε στο Διαδίκτυο μπορεί να εξαφανιστεί, αλλά πρόκειται για μύθο, καθώς το Διαδίκτυο δεν έχει τρόπο διαγραφής. Μύθος είναι επίσης η αντίληψη ότι στο Διαδίκτυο είμαστε όλοι ανώνυμοι. Στην πραγματικότητα, από τη στιγμή που συνδεόμαστε στο Διαδίκτυο, δημιουργείται αυτομάτως ένας κωδικός για τον καθένα μας ξεχωριστά, ο οποίος κωδικός μάς ακολουθεί σε κάθε μας ενέργεια. Επομένως, όλοι έχουμε μια μοναδική ταυτότητα στο Διαδίκτυο, την οποία δεν μπορούμε να αλλάξουμε και αφήνουμε παντού τα ηλεκτρονικά μας ίχνη.
Είναι πολύ σημαντικό, λοιπόν, να ελέγχουμε πολύ προσεκτικά το τι ανεβάζουμε στο Διαδίκτυο, γιατί οποιαδήποτε φωτογραφία, δημοσίευση ή σχόλιο μπορούν να παραμείνουν για πάντα στο Διαδίκτυο, καθώς ακόμη και αν εσείς διαγράψετε τα πρωτότυπα, δεν μπορείτε να εγγυηθείτε για τη διαγραφή αντιγράφων από άλλα άτομα».
Ποια πιστεύετε πως πρέπει να είναι η στάση των γονέων απέναντι στη χρήση του Διαδικτύου από μικρούς και μεγάλους μαθητές; Πώς μπορούν να προστατεύσουν τα παιδιά τους από τις παγίδες του Διαδικτύου;
«Εχουμε ευθύνη απέναντι στα παιδιά και πρέπει να είμαστε δίπλα τους κάθε στιγμή. Το Διαδίκτυο κατακλύζει την καθημερινότητά μας και τα παιδιά που μεγάλωσαν με αυτό είναι εξοικειωμένα και κάνουν ανεξέλεγκτη χρήση του. Καλό είναι να το χρησιμοποιούν με σκοπό να ψυχαγωγηθούν, να κοινωνικοποιηθούν και να πραγματοποιήσουν τις εκπαιδευτικές/σχολικές δραστηριότητές τους.
Ωστόσο, όπως είπαμε, υπάρχουν διάφοροι κίνδυνοι και για αυτόν τον λόγο είναι σημαντικό να υπάρχουν και όρια στη χρήση που κάνουν στο Διαδίκτυο, ώστε αυτή να περιοριστεί. Αυτά τα όρια πρέπει να τεθούν από τους γονείς. Αρχικά, η ενημέρωση είναι ένα πρώτο και βασικό βήμα. Οι γονείς χρειάζεται να μάθουν τους κανόνες του Διαδικτύου, να ενημερώνονται και να γνωρίζουν τους κινδύνους του. Θα μπορούν έτσι να μιλήσουν στα παιδιά για αυτούς και να εξηγήσουν πώς να είναι προσεκτικά και πώς να χειρίζονται τις πληροφορίες, που δέχονται από το Διαδίκτυο. Γιατί και τα παιδιά είναι σημαντικό να έχουν γνώσεις ασφάλειας και να μάθουν κανόνες πλοήγησης. Με αυτόν τον τρόπο χτίζεται και η εμπιστοσύνη στη σχέση μεταξύ τους και στην περίπτωση που συμβεί κάτι, τα παιδιά θα νιώθουν ασφάλεια να το μοιραστούν.
Αλλος ένας τρόπος, με σκοπό να προστατευτούν τα παιδιά, είναι η επιτήρηση, μέσα σε όρια φυσικά. Δεν χρειάζεται πλήρης έλεγχος, ούτε συνεχής επίβλεψη, καθώς αυτά έχουν αντίστροφα αποτελέσματα και αρνητικές επιπτώσεις στη σχέση τους. Δεν παρακολουθούμε τα παιδιά, αλλά τους κακοποιούς του Διαδικτύου. Οπως στην καθημερινότητα τα παιδιά χρειάζονται βοήθεια, εκπαίδευση ή επιτήρηση από τους γονείς, έτσι και στο Διαδίκτυο. Πιο συγκεκριμένα, οι γονείς μπορούν να ελέγχουν τις ρυθμίσεις απορρήτου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ώστε να αποφευχθεί η δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων. Παράλληλα, η εγκατάσταση ενός λογισμικού για συνεχή ασφάλεια στην πλοήγηση και την προστασία από ιούς, είναι ακόμη μια καλή αντιμετώπιση. Ο γονικός έλεγχος (parental control) στοχεύει στο να μπορεί να αναγνωρίσει, να μπλοκάρει και να ανατρέψει το παιδί από το να επισκεφθεί ιστοσελίδες που θα το εκθέσουν σε κίνδυνο.
Ενα επόμενο, πολύ σημαντικό βήμα, είναι η συζήτηση, που περιλαμβάνει τα όρια. Οι γονείς πρέπει να συζητούν καθημερινά και να καθοδηγούν τα παιδιά με ασφάλεια. Μια ωραία λύση είναι να συμφωνήσουν μαζί τους «ιντερνετικούς κανόνες» και να ορίσουν τον χρόνο που θα αφιερώνει το παιδί μπροστά από την οθόνη του υπολογιστή. Eτσι, περιορίζουν και προσέχουν τη χρήση Internet που θα κάνει το παιδί τους. Η καλλιέργεια της μεταξύ τους επικοινωνίας και εμπιστοσύνης είναι σημαντική».
Τα τελευταία χρόνια γίνεται λόγος για το λεγόμενο «phishing». Πώς μπορεί κανείς να καταλάβει ότι έχει πέσει θύμα απάτης;
«Το λεγόμενο phishing, ή αλλιώς ηλεκτρονικό ψάρεμα, πράγματι έχει αυξηθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια και κυρίως κατά την περίοδο της πανδημίας, όπου όλες οι ασχολίες μας, η ψυχαγωγία και οι δουλειές μας γίνονταν διαδικτυακά. Το φαινόμενο αυτό υπάρχει εδώ και αρκετά χρόνια και οι κυβερνοεγκληματίες έχουν αναπτύξει πολλούς και ευφάνταστους τρόπους για να εξαπατούν τον κόσμο. Στο Ινστιτούτο μας σε καθημερινή βάση λαμβάνουμε κλήσεις που καταγγέλλουν τέτοιου είδους περιστατικά. Το πιο σύνηθες είναι η αποστολή παραπλανητικών e-mails ή sms ή και τα τηλεφωνήματα, με σκοπό να αποσπάσουν προσωπικά στοιχεία, όπως τον αριθμό της κάρτας και άλλα γενικά ευαίσθητα στοιχεία.
Τα μηνύματα αυτά, είτε μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου είτε μέσω sms, αποστέλλονται από τους θύτες μαζικά με τη βοήθεια προγραμμάτων που υπάρχουν στο Διαδίκτυο και έχουν χαρακτήρα έκτακτης ανάγκης, αναφέροντας ότι ο παραλήπτης πρέπει να δράσει άμεσα, γιατί ο λογαριασμός του βρίσκεται σε κίνδυνο ή ότι υπάρχει αίτημα το οποίο είναι σε εξέλιξη, για τροποποίηση του λογαριασμού του. Παρακινούν, επίσης, τον παραλήπτη να επισκεφθεί μια ιστοσελίδα μέσω ενός υπερσυνδέσμου, όπου θα καταχωρήσει προσωπικά του στοιχεία, τα οποία χρησιμοποιούν αργότερα για εκβιασμό, κλοπή χρημάτων ή υποκλοπή ταυτότητας κ.ά. Ενας άλλος ακόμη διαδεδομένος τρόπος είναι τα μηνύματα που αναφέρουν στο θύμα ότι κάτι έχει κερδίσει και τον παροτρύνουν να ακολουθήσει έναν σύνδεσμο, στον οποίο θα καταχωρεί τα στοιχεία του για να λάβει το δώρο του.
Πολλές φορές η πηγή αυτών των μηνυμάτων, δυστυχώς, φαίνεται αρκετά αξιόπιστη και είναι από τους κύριους λόγους που τόσος κόσμος πέφτει θύμα μιας τέτοιας απάτης, πέρα από την άγνοια που υπάρχει γενικά στους χρήστες του Διαδικτύου. Θα πρέπει, λοιπόν, οι πολίτες να ελέγχουν όχι μόνο τον αποστολέα του μηνύματος, αλλά και τη διεύθυνση ή τη μορφή της διεύθυνσης του e-mail που λαμβάνουν και τους φαίνεται ύποπτη.
Επιπλέον, μπορεί κάποιος να καταλάβει αν ένα μήνυμα αποσκοπεί στην εξαπάτηση όταν υπάρχουν ορθογραφικά, γραμματικά ή συντακτικά λάθη ή γενικά όταν ένα μήνυμα είναι γραμμένο με περίεργο τρόπο».
Συμβουλές ασφαλούς πλοήγησης στον λαβύρινθο του Internet
{ERT}Μπορείτε να μας δώσετε κάποιες πρακτικές συμβουλές σχετικά με την ασφαλή πλοήγησή μας στο Διαδίκτυο;{ERT}
«Πρώτη και βασική είναι να προσέχουμε ποιους αποδεχόμαστε για φίλους, με ποιους επικοινωνούμε και ποιον συναντάμε. Δεν αποδεχόμαστε αγνώστους, αλλά φίλους που γνωρίζουμε από την καθημερινότητας μας.
Σημαντικό είναι πριν ανοίξουμε ή κατεβάσουμε κάτι από το Διαδίκτυο, είτε είναι e-mail είτε είναι κάποιο link, να αξιολογούμε την προέλευσή του. Ελέγχουμε τον αποστολέα και επιβεβαιώνουμε ότι δεν είναι άγνωστος.
Σκεφτόμαστε πριν απαντήσουμε. Οταν σε κάποιο μήνυμα νιώθουμε άβολα, δεν απαντάμε και διακόπτουμε τη συνομιλία. Επίσης, αν δεχθούμε αρνητικά σχόλια ή εκφοβισμό, μιλάμε και το συζητάμε με κάποιον φίλο, γονέα, συγγενή, δάσκαλο.
Δεν πιστεύουμε ό,τι διαβάζουμε ή βλέπουμε στο Διαδίκτυο, γιατί υπάρχουν και τα fake news. Πρώτα φιλτράρουμε και τα ερευνούμε με κριτική σκέψη.
Δεν εμπιστευόμαστε τους κωδικούς μας. Δημιουργούμε ισχυρούς κωδικούς πρόσβασης, χωρίς ημερομηνίες γεννήσεως ή ονόματα δικά μας ή γνωστών μας. Εννοείται ότι δεν τους μοιραζόμαστε.
Στις διαδικτυακές αγορές μας χρησιμοποιούμε προπληρωμένες κάρτες ή κάρτες με συγκεκριμένο ποσό και όχι την πιστωτική του τραπεζικού λογαριασμού μας. Κάνουμε προσεκτικά την έρευνα αγοράς σε sites γνωστά. Ενα καλό tip είναι να διαβάζουμε τις αξιολογήσεις και κριτικές.
Αν κάνουμε αναζήτηση στο darknet, πρέπει να γνωρίζουμε πώς θα το χειριστούμε ή να μας καθοδηγήσει κάποιος εξειδικευμένος. Προσέχουμε πολύ πού ψάχνουμε και στόχος μας είναι οι πληροφορίες που μας προσφέρουν ενημέρωση και γνώση.
Βάζουμε όριο στη χρήση που κάνουμε στο Διαδίκτυο. Οσον αφορά τα video games και γενικότερα την περιήγησή μας, το μυστικό βρίσκεται στη μία ώρα, καθώς πάνω από μία ώρα αρχίζει και μετατρέπεται σε εθισμό.
Ασφάλεια στα κοινωνικά δίκτυα (social media). Προσέχουμε τις δημοσιεύσεις ή αναρτήσεις που κάνουμε. Διαχειριζόμαστε και ελέγχουμε ποιος μπορεί να μπει στο προφίλ μας και το κυριότερο είναι ότι δεν μοιραζόμαστε ούτε κοινοποιούμε προσωπικά μας στοιχεία (διευθύνσεις, τηλέφωνο, όνομα σχολείου κ.λπ.)».
