«Η τεχνολογία δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτή ούτε μόνο ως δώρο ούτε, ωστόσο, με ηθικό πανικό» λέει η Αγγελική Γαζή, επίκουρη καθηγήτρια στον χώρο των Νέων Τεχνολογιών στο Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου, η οποία έχει γεννηθεί και έχει μεγαλώσει στη Λευκάδα. Στη συνομιλία μας απαντάει σε ερωτήματα που μας προβληματίζουν και δίνει τη δική της ανάγνωση στα «διλήμματα» της νέας ψηφιακής μας εποχής. Ιδού τι απάντησε στις ερωτήσεις μας:
Πώς άλλαξε η έννοια του παιχνιδιού με τις νέες τεχνολογίες;
«Η συζήτηση για τα ψηφιακά παιχνίδια επικεντρώνεται στα κίνητρα, στην εμπειρία και στις επιδράσεις της τεχνολογίας στο άτομο. Η κυρίαρχη συζήτηση αφορά την τακτική και υπερβολική χρήση των ψηφιακών παιχνιδιών. Και βέβαια σχετίζεται με εθιστικές συμπεριφορές, την υπονόμευση της συμπεριφοράς, τη διατάραξη της ψυχικής διάθεσης ή των συνηθειών ύπνου κ.ά. Η χρήση των ψηφιακών παιχνιδιών, μάλιστα, κατά καιρούς ενοχοποιείται για μεταβολές της κοινωνικής μας συμπεριφοράς και της διάθεσης.
Τα μαζικά διαδικτυακά παιχνίδια ρόλων πολλαπλών παικτών έχουν πολλά καθοριστικά χαρακτηριστικά που επηρεάζουν την ψυχολογική εμπειρία των παικτών και δίνουν νέα χαρακτηριστικά στην έννοια του παιχνιδιού. Ανάμεσα σε αυτά είναι και οι χαρακτήρες που δημιουργούν οι παίκτες σαν ενσαρκωμένη αναπαράσταση του εαυτού τους – τα άβατάρ τους. Τα άβαταρ είναι η φυσική ενσάρκωση του εαυτού των παικτών – επομένως μπορούν να θεωρηθούν εικονικοί εαυτοί».
Ποια όμως είναι η επίδραση των ψηφιακών παιχνιδιών στον ψυχισμό και στην κοινωνικοποίηση των νέων;
«Ενα βασικό ζήτημα που αφορά την προσέγγιση της τεχνολογίας πρέπει να είναι η αντίληψη της αιτιότητας. Είναι η τεχνολογία που προκαλεί αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη και συμπεριφορά ή είναι κάτι άλλο; Οι θετικιστικές προσεγγίσεις, σύμφωνα με την παράδοση των «επιδράσεων των μέσων», υποστηρίζουν την άποψη ότι η ίδια η τεχνολογία είναι η βασική κινητήρια δύναμη της ψυχολογικής και κοινωνικής αλλαγής (μαζί με τα σχετικά προβλήματα).
Η τεχνολογία ωστόσο δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτή ούτε μόνο ως δώρο, επιχείρημα που προωθείται από τις πλατφόρμες της κυβερνοεμπειρίας μας, ούτε ωστόσο με ηθικό πανικό, επιχείρημα που προωθείται από τα μέσα επικοινωνίας. Ο τεράστιος πολλαπλασιασμός των τεχνολογικών συστημάτων και τα υποκειμενικά ζητήματα που αναδεικνύονται για το άτομο πρέπει να αντιμετωπίζονται πέρα και πάνω από ζημιές και οφέλη, από κοινωνικές ή ψυχολογικές «επιδράσεις», από καλή και κακή τεχνολογία».
Η επιθετικότητα που εμφανίζεται αυτόν τον καιρό, όμως, σχετίζεται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
«Υπάρχει πάντα η πιθανή δυνατότητα να λειτουργήσει η τεχνολογία ως δυσπροσαρμοστική επιρροή. Ωστόσο, η υποκείμενη θέση που ήδη σας ανέφερα υποθέτει ότι οι ψυχολογικές επιδράσεις των ψηφιακών συσκευών λειτουργούν προς μια κατεύθυνση, με τον χρήστη να είναι παθητικός αποδέκτης αυτών των επιδράσεων.
Οι αιτιώδεις παράγοντες μιας συγκεκριμένης τεχνολογίας (π.χ. οι ανώνυμες, παγκόσμιες και βασισμένες στην εικόνα αλληλεπιδράσεις στο Instagram, η ενημέρωση μέσω των βίντεο του TikTok κ.λπ.) θεωρούνται αμετάβλητες και μονολιθικές όψεις κάθε τεχνολογίας και άρα είναι προκαθορισμένες εκ κατασκευής και όλοι οι χρήστες τις βιώνουν με τον ίδιο τρόπο.
Είναι πράγματι έτσι; Είμαστε τόσο ευάλωτοι στο πλαίσιο που θέτει η τεχνολογία;
Θα λέγαμε ότι οι προσεγγίσεις που αναφέρθηκαν δεν λαμβάνουν υπ’ όψιν την υποκειμενική εμπειρία και τη δράση των μεμονωμένων χρηστών.
Για παράδειγμα, υπάρχουν πολλά παιδιά που γνωρίζουν τα ψηφιακά μέσα σαν μια μορφή γονεϊκού υποκατάστατου. Στην προκειμένη περίπτωση το πρόβλημα είναι η γονεϊκή απουσία και όχι η τεχνολογία και το μέσο επικοινωνίας. Αρα χρειαζόμαστε μια πολύ καλύτερη κατανόηση των υποκείμενων κινήτρων των χρηστών προτού ισχυριστούμε έναν συσχετισμό επιθετικότητας και χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Δεν μπορεί να υποστηρίξει κανείς μια τέτοια γενίκευση».
Θεωρείτε ότι η τηλεκπαίδευση είναι πανάκεια ή εργαλείο μάθησης σε δύσκολες περιπτώσεις;
«Δύο χρόνια μετά το πρώτο lockdown και ύστερα από προειδοποιήσεις σχετικά με τον αντίκτυπο της πανδημίας στην ψυχική υγεία του ατόμου, τα ψηφιακά δεδομένα του Εθνικού Συστήματος Υγείας της Αγγλίας (NHS) δείχνουν ότι ενώ η κρίση επηρέασε τα άτομα όλων των ηλικιών, τα άτομα κάτω των 18 ετών υπέφεραν περισσότερο.
Βασικό αίτιο η εξ αποστάσεως εκπαίδευση με την παράλληλη αποσύνδεση των μαθητών από το ψυχοκοινωνικό πλαίσιο ανάπτυξης. Η φυσική συναναστροφή καταργήθηκε ή έγινε πολύ δύσκολη, μαζί και οι αλληλεπιδράσεις και η υπαγωγή σε ομάδες συνομηλίκων που προσφέρει το σχολείο. Το πλαίσιο της σχολικής τάξης μεταβλήθηκε βίαια και παράλληλα επαναπροσδιορίστηκαν οι αλληλεπιδράσεις των μαθητών μεταξύ τους, των μαθητών με τον δάσκαλο. Παιδιά έμειναν μακριά από τα πάρτι γενεθλίων, τις σχολικές παραστάσεις, την παρέα με τους φίλους τους, τις αθλητικές δραστηριότητες με άλλα μέλη της ομάδας τους. Η προσκόλληση, η απόσπαση της προσοχής, η ευερεθιστότητα ήταν τα πιο κοινά προβλήματα συμπεριφοράς που αντιμετώπισαν οι μαθητές μακριά από το σχολείο.
Κατά την άποψή μου, η τεχνολογία μπορεί να ενισχύσει την εκπαιδευτική εμπειρία και τη διαδικασία της μάθησης (π.χ. μέσω της χρήσης περιβαλλόντων επαυξημένης πραγματικότητας για τη διδασκαλία συγκεκριμένων μαθημάτων), αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη διά ζώσης διδασκαλία. Η τηλεκπαίδευση, όπου ο εκπαιδευτικός αναπαριστά το πλαίσιο μιας τάξης μόνος μπροστά από μια οθόνη, δεν μπορεί να οριστεί ως εκπαιδευτική πράξη».
