Επιχειρώντας να «χαρτογραφήσουμε» το σύγχρονο πλαίσιο της εκπαίδευσης στη χώρα, μιλήσαμε με την κυρία Ευγενία Αρβανίτη, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πατρών και πρόεδρο του επιστημονικού συμβουλίου του σχολείου μας. Και μας απάντησε τα παρακάτω:
Στον νέο, περίπλοκο, παγκοσμιοποιημένο κόσμο μας ποιες δεξιότητες απαιτούνται;
«Με τις αλλαγές που συντελούνται γύρω μας, πλέον γινόμαστε όλο και περισσότερο ένα διασυνδεδεμένο «εμείς» και αυτό απαιτεί νέες βασικές ικανότητες των ατόμων, όπως ευελιξία και όχι υπακοή, δημιουργικότητα και όχι μίμηση. Θα παραπέμψω στο πλαίσιο των νέων ικανοτήτων για τον 21ο αιώνα που αναφέρεται πέρα από τις κλασικές δεξιότητες (αριθμητισμού και γραμματισμού) που διδασκόμαστε στο υπερσυγκεντρωτικό και γραφειοκρατικό μας σύστημα. Αυτές είναι οι δεξιότητες μάθησης (Learning skills) που καθιστούν το άτομο ικανό να αναπτύξει εκείνες τις γνωστικές δυνατότητες για να προσαρμοστεί και να βελτιώνεται συνεχώς στο σύγχρονο εργασιακό και κοινωνικό περιβάλλον (π.χ. κριτική σκέψη και επίλυση προβλημάτων, δημιουργικότητα, συνεργατικότητα και επικοινωνία με τους διαφορετικούς άλλους). Οι δεξιότητες (πολυ)γραμματισμών (Literacy skills) που εστιάζουν στην ικανότητα πλοήγησης μέσα σε πολλαπλές πηγές πληροφόρησης και ενημέρωσης με κριτικό τρόπο ώστε να μην γινόμαστε έρμαια των θεωριών συνωμοσίας (π.χ. πληροφοριακός γραμματισμός, γραμματισμός των μέσων και τεχνολογικός γραμματισμός). Οι δεξιότητες ζωής (life skills) που προάγουν τα προσωπικά και επαγγελματικά ποιοτικά στοιχεία που μας κάνουν να ευημερούμε στη ζωή μας (π.χ. ευελιξία, ηγεσία, πρωτοβουλία, παραγωγικότητα και κοινωνικές δεξιότητες συνάντησης και συνεργασίας με τους διαφορετικούς άλλους).
Τέτοιες ικανότητες αποκτιούνται σε ανοικτά μαθησιακά περιβάλλοντα που δημιουργούν τις προϋποθέσεις για ολοκληρωμένα άτομα, πολίτες και εργαζομένους. Σε σχολεία που εκπαιδεύουν πολίτες του κόσμου και όχι άτομα που αναπαράγουν και παπαγαλίζουν τη γνώση. Ατομα που δημιουργούν νέα γνώση μέσα από διάδραση και συνεργασία με διαφορετικά άτομα σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό είναι και το όραμα για το σχολείο του 21ου αιώνα και ελπίζω το σχολείο σας να βαδίζει αυτό το μονοπάτι με τη βοήθεια της τοπικής μας κοινωνίας, αλλά και των ειδικών που έρχονται να το συνδράμουν».
Πόσο σημαντική είναι η αξιοποίηση της διαφορετικότητας για τον άνθρωπο και την κοινωνία;
«Οι δεξιότητες στις οποίες αναφέρθηκα είναι σημαντικές για τις σύγχρονες κοινωνίες που είναι κατά βάση πολυπολιτισμικές. Δηλαδή συνυπάρχουν σε αυτές πολίτες ή μη πολίτες με διαφορετικές εθνοτικές καταγωγές, γλώσσες, θρησκείες, κουλτούρες, κ.λπ. Η συνύπαρξη με τον διαφορετικό άλλο είναι δεδομένη και αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινότητάς μας, είτε το επιδιώκουμε είτε όχι. Αυτό συμβαίνει γιατί η κινητικότητα ή μεταναστευτικότητα των ανθρώπων πάντα υπήρχε και καθιέρωνε την παρουσία του άλλου, του ξένου, του διαφορετικού. Ας θυμηθούμε τη φιλοξενία και την ιερότητα του ξένου στην αρχαιότητα. Ωστόσο ο ξένος δεν χαρακτηριζόταν από μονιμότητα και έπρεπε να συμμορφώνεται με το τυπικό της φιλοξενίας. Και τα δύο αυτά στοιχεία καθησύχαζαν πως τίποτε δεν διακινδύνευε στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων.
Οι κοινωνίες ήταν ανεκτικές όταν ικανοποιούνταν αυτή η ιδιότυπη συνθήκη. Η αφομοίωση (η απόλυτη υιοθέτηση της νέας κουλτούρας) λειτούργησε για αιώνες… μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Για παράδειγμα, οι συντοπίτες μας Λευκαδίτες που μετανάστευσαν στην Αυστραλία, στην Αμερική και αλλού, ιδιαίτερα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, βίωσαν την εχθρότητα των κοινωνιών που πήγαν να ενταχθούν, τον αποκλεισμό και τις διακρίσεις. Οι αφομοιωτικές πολιτικές απαιτούσαν από τους νέους μετανάστες να ξεχάσουν τις πολιτισμικές τους συνήθειες και να γίνουν τυπικοί Αυστραλοί, Αμερικανοί κ.λπ. Το μοντέλο αυτό όμως εγκαταλείφθηκε ως αντιπαραγωγικό καθώς θεωρούσε τους μετανάστες ως ελλειμματικούς και ως πρόβλημα. Το να απαιτείς από ανθρώπους να ξεχάσουν αυτό που είναι δεν εξυπηρετούσε πια έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Η διαφορετικότητα που έφερναν οι μετανάστες στις κοινωνίες τις εμπλούτιζε και οι ίδιοι ήταν πιο παραγωγικοί όταν η δική τους κουλτούρα γινόταν σεβαστή. Η δίγλωσση και διαπολιτισμική ταυτότητα των μεταναστών συνεισέφερε στην εθνική ταυτότητα της νέας τους πατρίδας και την άλλαξε με γόνιμο τρόπο.
Πετυχημένες πολυπολιτισμικές κοινωνίες είναι η αυστραλιανή και η καναδική, για να πω δύο παραδείγματα, στις οποίες ζουν και ευημερούν χιλιάδες συμπατριώτες μας προβάλλοντας την ελληνοαυστραλιανή και ελληνοκαναδική τους ταυτότητα. Οι σύγχρονες κοινωνίες δεν μπορούν να υψώσουν τείχη (όπως προσπάθησε να κάνει ο Τραμπ) για να εμποδίσουν την κινητικότητα και την περαιτέρω συνύπαρξη με μετανάστες και πρόσφυγες. Προβλέπεται ότι οι προσφυγικές ροές θα ενταθούν τις επόμενες δεκαετίες για πολλούς λόγους (πόλεμοι, κλιματικές κρίσεις κ.λπ.).
Αυτό που είναι σημαντικό είναι να συμφιλιωθούμε με την έννοια της «σούπερ διαφορετικότητας» (όπως την ονομάζει ο Vertovec) και να βρούμε δημιουργικούς τρόπους συνύπαρξης, συνεργασίας και σεβασμού».
Εχετε μιλήσει για μια κοινωνία που θα τους συμπεριλάβει όλους. Μπορεί να γίνει αυτό; Πόσο ρατσιστές είμαστε τελικά;
«Οπως είπα, η «σούπερ διαφορετικότητα» των κοινωνιών μας φέρνει στο προσκήνιο ζητήματα σύνθετα που απαιτούν ευελιξία και διάθεση να… συμπεριλάβουμε. Και αυτό είναι δύσκολο να κατανοηθεί από ανθρώπους που έχουν γαλουχηθεί με μια στρεβλή άποψη για το τι είναι εθνική ταυτότητα (π.χ. μια γλώσσα, μια θρησκεία, ένας τύπος οικογένειας). Η διαφορετικότητα φέρνει τη συνύπαρξη πολλών γλωσσών, πολλών θρησκειών, πολλών τύπων οικογένειας, για να αναφέρω μερικά μόνο στοιχεία. Αν εμμείνουμε σε μια στατική θεώρηση των στοιχείων του πολιτισμού μας, τότε το μόνο που θα κάνουμε είναι να αποξενώσουμε τα άτομα που δεν ταιριάζουν στον μέσο όρο ή στο στατικό αυτό μοντέλο που φαντασιωνόμαστε ως εθνική ταυτότητα. Ετσι δεν θα αποξενώσουμε μόνο τους άλλους αλλά και τους δικούς μας, που όμως διαφέρουν με κάποιον τρόπο. Οι κοινωνίες μας μπορεί να γίνουν βαθιά διχαστικές. Θυμίζω τον λαϊκισμό, τον νεοναζισμό και τον νεορατσισμό, εκφάνσεις των οποίων ζήσαμε και εμείς στη χώρα μας. Ολες αυτές οι τάσεις δημιουργούν κοινωνικά χάσματα και αντιπαλότητες. Ναι, οι κοινωνίες μας πρέπει να παλέψουν με τον ρατσισμό που θεωρεί τους άλλους κατώτερους γιατί έρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς, ιδιαίτερα ανατολίτικους. Και αυτή είναι και η μάχη των νέων γενιών και των μαθητών μας… Να δημιουργήσουμε δηλαδή μια κοινωνία συμπεριληπτική στην οποία κανένας δεν θα μείνει πίσω».
Είναι έτσι το σημερινό σχολείο;
«Ο ρόλος του σχολείου στην οικοδόμηση μιας κοινωνίας που θα συμπεριλαμβάνει τη διαφορετικότητα είναι σημαντικός. Ολοι οι μέτοχοι της εκπαιδευτικής διαδικασίας χρειάζεται να εμπλακούν σε έναν διάλογο για να αντιμετωπίσουν τα σύγχρονα διλήμματα και να προετοιμαστούν για έναν κόσμο που δημιουργεί τεράστιες ανισότητες. Στόχος μας είναι να μη μείνει κανείς πίσω… να μην αισθανθεί χαμένος, φοβικός ή απειλούμενος. Αυτό είναι μια δύσκολη άσκηση που απαιτεί συνέργειες με την κοινωνία, σεβασμό, αμοιβαιότητα και ανοιχτό πνεύμα. Απαιτεί σχολεία που θα λειτουργούν ως κοινότητες μάθησης με κοινά οράματα και συμφωνημένες διαπολιτισμικές δράσεις. Στα σχολεία μας δημιουργούμε τους πολίτες ή εργαζομένους του αύριο και πρέπει να τους εξοπλίσουμε με σύγχρονες δεξιότητες. Τα μέσα για να το καταφέρουμε αυτό είναι ο διαπολιτισμικός διάλογος και οι κοινές δράσεις και η συνεργατικότητα με τον διαφορετικό άλλο έχοντας υπ’ όψιν μας ότι η διαφορετικότητά μας είναι συγκριτικό πλεονέκτημα και όχι πρόβλημα».
