Πέρα από τις φυσικές τους ομορφιές, η πόλη και το νησί της Λευκάδας ξεχωρίζουν για τις εκκλησίες τους. Μεγαλειώδεις μέσα στην απλότητά τους, φανερώνουν όμως και τον πολυσήμαντο ρόλο της πίστης των κατοίκων της στην ιστορική διαδρομή του νησιού.
Διαλέξαμε τέσσερα ξεχωριστά εκκλησάκια, στα οποία συναντιούνται η Πίστη και η Ιστορία. Πρόσωπα σημαντικά ή γεγονότα που σχετίζονται με αυτά τα κάνουν πραγματικά αξιοθέατα. Είναι «must». Πρέπει κανείς τα επισκεφθεί, αν θέλει στ’ αλήθεια να γνωρίσει σε βάθος τη Λευκάδα.
Αϊ-Νικόλας στο Νησάκι: Το αμμώδες «Νησάκι» του Αγίου Νικολάου φαίνεται από μακριά, πριν ακόμα περάσει την πλωτή γέφυρα ο ταξιδιώτης, στα δεξιά καθώς έρχεται κανείς από τη Βόνιτσα. Βρίσκεται μεσοπέλαγα, στα βορειοανατολικά της Λευκάδας, στον όρμο «Δέματα». Κινδυνεύει σήμερα από τα ρεύματα της θάλασσας, που συγκρατούνται ωστόσο από μια συμπαγή πέτρινη «πλάκα» που βρίσκεται στα ανοιχτά. Ηταν ως τον 18ο αιώνα το εξωτερικό λιμάνι της Λευκάδας και πάνω σ’ αυτό λειτουργούσε λοιμοκαθαρτήριο, λαζαρέτο. Λέγεται και «νησί του Αγγελου Σικελιανού», αφού ο ποιητής έζησε σ’ αυτό νιόπαντρος με την Εύα Πάλμερ και με τον μικρό γιο τους, Γλαύκο. Η παράδοση θέλει να πέρασε από το νησί τον 11ο αιώνα το πλοίο που μετέφερε το λείψανο του Αγίου Νικολάου από τα Μύρα της Λυκίας στο Μπάρι της Ιταλίας. Πολλοί φτάνουν εκεί με τα παραδοσιακά «προιάρια» την πρώτη Κυριακή μετά τις 10 Μαΐου κάθε χρόνο για να γιορτάσουν το πέρασμα του Αγίου από την περιοχή.
Αγία Μαύρα στο Κάστρο: Απ’ όταν πρωτοχτίστηκε στα 1300 απ’ τους Φράγκους, το Κάστρο άλλαξε πολλούς κυριάρχους. Η τιμή όμως της Αγίας Μαύρας έμεινε σταθερή. Λέγεται ότι οι Ανδηγαυοί Φράγκοι τη διέδωσαν στο νησί και έχτισαν την πρώτη εκκλησία. Αγία Μαύρα ονομαζόταν για έξι αιώνες και ολόκληρο το νησί. Μετά την Αλωση της Πόλης, μια βυζαντινή πριγκίπισσα, η βασίλισσα των Σέρβων Ελένη Παλαιολογίνα, ήρθε στο νησί για τον γάμο της κόρης της και έχτισε μεγαλόπρεπο ναό. Οι Τούρκοι τον μετέτρεψαν σε τζαμί, αλλά όταν ήρθαν οι Βενετσιάνοι (1684) τιμήθηκε και πάλι η Αγία, ώσπου η νέα εκκλησία καταστράφηκε από έκρηξη πυριτιδαποθήκης. Τελικά, ένας θολωτός προμαχώνας του Φρουρίου διαμορφώθηκε σε ξωκλήσι κι εκεί γιορτάζεται μέχρι σήμερα η Αγία του Κάστρου και παλιά πολιούχος του νησιού στις 3 Μαΐου κάθε χρόνο.
Παναγία η Βλαχέραινα στον Κάμπο: Στη μέση του απέραντου κάποτε ελαιώνα, ταπεινό και γραφικό, βρίσκεται το εκκλησάκι της Παναγίας των Βλαχερνών. Θυμίζει το θαύμα της «Υπερμάχου Στρατηγού» στην Κωνσταντινούπολη και γιορτάζει στις 2 Ιουλίου. Μέσα σ’ αυτό, απόμερα και διακριτικά, μακριά απ’ τα καχύποπτα μάτια των άγγλων κυριάρχων, την Κυριακή της Αποκριάς, 30 Ιανουαρίου 1821, λίγο πριν αρχίσει η Επανάσταση ορκίστηκαν πάνω στο Ευαγγέλιο οι Φιλικοί και οι οπλαρχηγοί της Δυτικής Στερεάς, της Ηπείρου και της Λευκάδας, ν’ αρχίσει γύρω στου Ευαγγελισμού και στην περιοχή ο Αγώνας «υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». Μαρμάρινη πλάκα με τα ονόματα των πρωταγωνιστών και στήλη αναμνηστική-ένδειξη τιμής στους πρωταγωνιστές της Ελευθερίας μας υπάρχουν έξω από το εκκλησάκι.
Ιερός Ναός Παντοκράτορος στην πόλη: Πιο εντυπωσιακή αυτή η κεντρική εκκλησία, στο μέσον περίπου της Αγοράς, ξεχωρίζει για την πρόσοψή της, σε ρυθμό μπαρόκ και με πολλά γοτθικά στοιχεία, αλλά και για το παραδοσιακό λιθόστρωτο ακριβώς μπροστά. Την πρωτόχτισαν οι ορθόδοξοι Λευκαδίτες το 1700, ευχαριστώντας τον Παντοκράτορα Χριστό για την απελευθέρωσή τους απ’ τους Τούρκους ανήμερα της γιορτής του, στις 6/8/1684. Κατέρρευσε από αλλεπάλληλους σεισμούς. Μετά από εκείνον του 1869 ξαναχτίστηκε και στολίστηκε με έργα του Διον. Καλιβωκά και του Σπ. Βεντούρα. Λειτουργεί ως «κτητορική» των οικογενειών Βαλαωρίτη και Σταύρου, γι’ αυτό και σπάνια ανοίγει. Στον κήπο, πίσω από το Ιερό, βρίσκεται ο τάφος του λευκαδίτη εθνικού ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, που τραγούδησε στα ποιήματά του με ενθουσιασμό τους εθνικούς αγώνες για την Ελευθερία και είχε καθοριστική συμβολή στην Ενωση της Επτανήσου με την Ελλάδα (1864).
