Η αναλογική σκέψη είναι περίπου αναπόφευκτη. Για να καταλάβουμε καινούργια γεγονότα, πολλές φορές χρησιμοποιούμε αναλογίες με παλιά γεγονότα. Αν χρειάζεται λοιπόν καλή γνώση του παρελθόντος, υποστηρίζουν οι ιστορικοί, είναι για να σκεφτόμαστε πώς αλλάζει ο κόσμος, τι το καινούργιο περιέχουν τα νέα γεγονότα. Ακόμη κι όταν εμφανίζονται ομοιότητες, σε ένα νέο πλαίσιο αποτελούν νέες καταστάσεις. Αυτό άλλωστε είναι και το νόημα της φράσης του Ηράκλειτου «δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι». Οι ομοιότητες δηλώνουν απλώς τεμπέλικη σκέψη και οδηγούν σε παγίδες. Παλαιότερα βλέπαμε να παραλληλίζεται η Μέρκελ με τον Χίτλερ, η διακυβέρνηση μέσω μνημονίων με τη γερμανική κατοχή. Τώρα βλέπουμε να παραλληλίζονται οι εκλογές του 2015 με τις προ 95 ετών εκλογές του 1920!
Με έκπληξη ακούμε και διαβάζουμε, και μάλιστα από ιστορικούς, ότι ο Βενιζέλος το 1920 έχασε τις εκλογές γιατί οι αντίπαλοί του έπεισαν τους ψηφοφόρους πως μπορούσαν να διαπραγματευθούν καλύτερα με τους συμμάχους. Εχασε λοιπόν τις εκλογές ο Βενιζέλος, παρά το γεγονός ότι είχε κερδίσει με τις διπλωματικές του ικανότητες την Ελλάδα «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών», με επακόλουθα φοβερά: έφυγε η εύνοια των συμμάχων, ήλθε η μεταστροφή τους υπέρ της Τουρκίας. Κορύφωση η Μικρασιατική Καταστροφή. Το νεοελληνικό τραύμα. Αυτά θα ξαναζήσουμε τώρα. Κι αν δεν πιστεύετε, «να τα φύλλα της τάδε εφημερίδας της εποχής εκείνης, μπορείτε να τα διαβάσετε στο Διαδίκτυο!».
Ο παραλληλισμός αυτός ξεκίνησε με δηλώσεις του κ. Αδ. Γεωργιάδη, συνεχίστηκε από τον ακαδημαϊκό κ. Κ. Σβολόπουλο («Το Βήμα», 21.12.2014, επαναλαμβάνοντας το ίδιο που είχε υποστηρίξει και στις εκλογές του 2012, «Το Βήμα», 3.6.2012), τεκμηριώθηκε από τον καθηγητή κ. Ευάνθη Χατζηβασιλείου («Καθημερινή», 4.1.2015) και μετουσιώθηκε σε επιχείρημα εσχάτως στους λόγους του κ. Ευάγγελου Βενιζέλου. Κακό να συμμετέχουν στον πολιτικό διάλογο οι ιστορικοί; Καθόλου. Πιστεύω μάλιστα το αντίθετο. Οι ιστορικοί πρέπει να είναι παρόντες στη δημόσια σφαίρα, ώστε οι πολιτικές αναζητήσεις να αποκτήσουν ευρύτερο χρονικό ορίζοντα και τα επιχειρήματα βάθος. Είναι απαραίτητο να συμφωνούν οι ιστορικοί μεταξύ τους; Οχι βέβαια, ίσα-ίσα ο διάλογος και οι διαφορετικές ερμηνείες και απόψεις βαθαίνουν την κατανόηση. Αυτά όμως απέχουν πολύ από την εργαλειοποίηση και τον ευτελισμό της Ιστορίας που επιχειρείται εν προκειμένω.
Τις εκλογές του 1920 ο Βενιζέλος τις έχασε γιατί η Ελλάδα συμπλήρωνε οκτώ χρόνια πολέμων, από το 1912, και βρισκόταν εμπρός σε μια νέα εκστρατεία. Η φτωχή αγροτική οικογένεια της Πελοποννήσου και των νησιών, που είχε νεκρούς, τραυματίες, γιους που έλειπαν χρόνια και χρόνια, κατεστραμμένες σοδειές, δεν περίμενε, για να αποφασίσει, επιχειρήματα διαπραγματευτικής δεινότητας στις διεθνείς συνδιασκέψεις. Η συνέχιση των πολέμων τής ήταν δυσβάστακτη. Ο Διχασμός της εποχής, που κατέληγε σε αιματηρά επεισόδια, είχε τότε μια συγκεκριμένη κοινωνική δυναμική. Αποτελεί επίσης μύθο ότι το αποτέλεσμα των εκλογών ήταν υπεύθυνο για τη μεταστροφή των συμμάχων και την εγκατάλειψη της Ελλάδας με αποτέλεσμα τη Μικρασιατική Καταστροφή. Οι σύμμαχοι, με τελευταίους τους Αγγλους, εγκατέλειπαν την Ελλάδα στον βαθμό που ανέκαμπτε η νέα Τουρκία του Κεμάλ. Αλλωστε το εγχείρημα της μικρασιατικής εκστρατείας και του διαμελισμού της Ανατολίας ήταν έωλο εξαρχής, και έχουν γραφεί και τότε και μετέπειτα πολλά επ’ αυτού. Ο μύθος όμως επιβίωσε και επανέρχεται μαζί με τη μυθολογία περί Βενιζέλου.
Αλλά μπορείς να συγκρίνεις τις εκλογές του 2015 με εκείνες πριν από έναν αιώνα, χωρίς να λαμβάνεις υπόψη σου ότι το σημερινό πλαίσιο είναι εντελώς διαφορετικό από το πλαίσιο εκείνης της εποχής, ως προς όλες τις παραμέτρους του προβλήματος; Πρώτον, είναι γκροτέσκο να συγκρίνεις Σαμαρά με Ελευθέριο Βενιζέλο. Δεύτερον, το διακύβευμα των εκλογών δεν είναι ποιος είναι ικανότερος για διαπραγμάτευση. Υπάρχει ένα πρόβλημα συσσώρευσης χρέους στη σημερινή Ευρώπη, που υφίσταται η Ελλάδα με καταστροφικές συνέπειες, το οποίο συνδέεται με δύο εκ διαμέτρου αντίθετες τοποθετήσεις. Μια πολιτική συνεχούς περιορισμού των δαπανών και περικοπής του βιοτικού επιπέδου, και μιαν άλλη πολιτική περιορισμού του χρέους μέσα από διαδικασίες που θα εξασφαλίσουν την ανάπτυξη. Στις εκλογές αυτές καλείται ο ελληνικός λαός ο οποίος έχει βιώσει την πρώτη πολιτική να επιλέξει αν θα της επιτρέψει να συνεχιστεί ή όχι.
Το να επιλέξει τη δεύτερη πολιτική, μια πολιτική επαρκώς τεκμηριωμένη και επιστημονικά και πολιτικά, δεν σημαίνει παλικαριά εναντίον της Ευρώπης, αλλά ότι συμμετέχει σε αυτό που αποτελεί εξαρχής καταστατική συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ενωσης: το δημοκρατικό δικαίωμα των λαών της Ευρώπης να συζητούν και να αποφασίζουν για το μέλλον της. Αυτό είναι άλλωστε κάτι το οποίο μπορεί να αναβαθμίσει τον ρόλο και το κύρος της χώρας στο ευρωπαϊκό και στο διεθνές πλαίσιο, αν βέβαια αναληφθεί με την αναγκαία σοβαρότητα και υπευθυνότητα. Γιατί επομένως τόση δημαγωγία γύρω από την Ιστορία; Αν αποσπάς φαινόμενα από το πλαίσιό τους και τα χρησιμοποιείς παραδειγματικά, τότε και η Ιστορία και ο φυσικός κόσμος μπορούν να χρησιμοποιηθούν για οποιαδήποτε και εκ διαμέτρου αντίθετα συμπεράσματα. Η εργαλειοποίηση της Ιστορίας δεν υπονομεύει μόνο την κατανόηση του παρελθόντος. Συσκοτίζει και την κατανόηση του παρόντος.
Ο κ. Αντώνης Λιάκος είναι καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
