«Όταν έφτασα στο νοσοκομείο του στρατοπέδου, τα παιδιά με περιτριγύριζαν κλαίγοντας και με παρακαλούσαν με αγωνία. Θείε, λίγο ψωμάκι, λίγη ζάχαρη σας παρακαλώ. Για μένα αυτές ήταν οι πιο οδυνηρές στιγμές που βίωσα στο στρατόπεδο. Ούτε τα άγρια χτυπήματα, ούτε τα βασανιστήρια, ούτε οι ανακρίσεις. Μόνο εκείνα τα παιδιά.» Dr Frantisek Janouch, Τσέχος κρατούμενος, γιατρός στο συγκρότημα των Τσιγγάνων του Άουσβιτς.
Η 2η Αυγούστου καθιερώθηκε το 2015 από το ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως ευρωπαϊκή ημέρα μνήμης για τους εκατοντάδες χιλιάδες Σίντι και Ρομά που εξοντώθηκαν μαζικά στους θαλάμους αερίων των Ναζί. Πρόκειται για μια από τις πιο σκοτεινές πτυχές του ολοκαυτώματος, που μέχρι μερικά χρόνια πριν παρέμενε στη σκιά της σύγχρονης Ιστορίας. Κι όμως, παρά το γεγονός ότι ο ακριβής αριθμός των Ρομά Θυμάτων δε μπορεί να προσεγγιστεί, υπολογίζεται ότι το Γ Ράιχ εξόντωσε πάνω από τον μισό πληθυσμό Ρομά της Ευρώπης, συνιστώντας μια κοινωνική ομάδα που μαζί με τους Εβραίους πλήρωσαν τον πιο βαρύ φόρο αίματος από τις ναζιστικές θηριωδίες.
Όταν ο Αδόλφος Χίτλερ ανέλαβε την εξουσία, η αντιμετώπιση του τσιγγάνικου ζητήματος τέθηκε ως προτεραιότητα. Το σχέδιο για την εφαρμογή της «τελικής λύσης (Endlösung)» περιελάμβανε και τους Ρομά, εξομοιώνοντας τη μοίρα τους με εκείνη των Εβραίων. Ήδη Στα μέσα της δεκαετίας του 30, εκδόθηκε το πόρισμα της ψευδοεπιστημονικής μελέτης που διεξήχθη από τη Μονάδα Έρευνας για τη Φυλετική Υγιεινή και τη Δημογραφική Βιολογία, σύμφωνα με το οποίο οι Ρομά ταξινομήθηκαν ως γενετικά κατώτερη φυλή, που ζουν εκτός κοινωνίας, έχοντας γενετική προδιάθεση στην εγκληματικότητα και την επαιτεία. Το 1935, ως αποτέλεσμα των νόμων της Νυρεμβέργης για τη φυλετική καθαρότητα, επιβλήθηκαν αυστηροί περιορισμοί στους τσιγγάνους, ενώ το 1937 υποβιβάστηκαν μαζί με τους Εβραίους σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Έτσι, η απαγόρευση των μεικτών γάμων επεκτάθηκε πλέον και στους Ρομά, ενώ επιπλέον έχασαν τη γερμανική ιθαγένεια. Όπως συνέβη και με τα παιδιά των Εβραίων, έτσι και τα παιδιά των Σίντι και Ρομά δεν είχαν το δικαίωμα να φοιτήσουν στα δημόσια σχολεία και οι ενήλικες δεν μπορούσαν να βρουν δουλειά. Ο φυλετικός εκλεκτικισμός των Ναζί κατηγοριοποιούσε τους Ρομά ως ‘asocial’, εκτός δηλαδή της «φυσιολογικής» κοινωνίας θεωρώντας τους φυλετικά κατώτερους που έπρεπε να εξοντωθούν.
Χιλιάδες Ρομά εκτοπίστηκαν βίαια και θανατώθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως στο Τσέλμνο, στο Μπελζέκ, στο Σόμπιμπορ, στο Ράβενσμπρουκ, στο Σαξενχάουζεν και στην Τρεμπλίνκα. Η πλειονότητα όμως των Σίντι και Ρομά οδηγήθηκαν στο φρικτότερο κολαστήριο του θανάτου, το στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς, όπου από τους περίπου 23000 κρατούμενους, επέζησαν ελάχιστοι. Στο Άουσβιτς κρατούνταν αιχμάλωτες ολόκληρες οικογένειες Σίντι και Ρομά, σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του στρατοπέδου, χωρισμένο από το υπόλοιπο στρατόπεδο με συρματοπλέγματα και ηλεκτροφόρα καλώδια. Οι άνθρωποι ήταν στοιβαγμένοι σε παράγκες που αρχικά προορίζονταν για στάβλοι. Πέθαιναν από το κρύο, την πείνα, τη βαριά καταναγκαστική εργασία, τις κακουχίες, τις ασθένειες, τα ιατρικά πειράματα και όσοι κατάφερναν να επιζήσουν θανατώνονταν στους θαλάμους των αερίων. Τη νύχτα της 2ης Αυγούστου του 1944, δεν πρόκειται να την ξεχάσουν όσοι κρατούμενοι επέζησαν από την κόλαση του Άουσβιτς. 2897 άνδρες, γυναίκες και παιδιά Σίντι και Ρομά βρήκαν φρικτό θάνατο στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς- Μπιρκενάου.
Μετά τη λήξη του 2ου Παγκόσμιου Πολέμου, όταν αποκαλύφθηκαν οι φρικαλεότητες των Ναζί, η γενοκτονία των Ρομά παρέμεινε στο περιθώριο της ιστορικής θεώρησης. Τέσσερεις δεκαετίες αργότερα, το 1982 η Γερμανία αναγνώρισε τη γενοκτονία των Ρομά, ενώ το 2011 η Πολωνία ενέκρινε επισήμως την2η Αυγούστου ως εθνική ημέρα μνήμης του ολοκαυτώματος των Ρομά. Τώρα που ξεμακραίνουμε όλο και περισσότερο από εκείνη την περίοδο και σε μερικά χρόνια οι ζωντανές μαρτυρίες δε θα υπάρχουν πια, εμείς έχουμε χρέος να εγγράψουμε το έγκλημα αυτό κατά της ανθρωπότητας ως αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας συλλογικής μνήμης. Μια ολοσχερής γενοκτονία, ένα ξεχασμένο ολοκαύτωμα που δεν περιλαμβάνεται στα σχολικά βιβλία, πρέπει να αποτελέσει κεκτημένο της μάθησης των νεότερων γενιών.
Φέτος στις εκδηλώσεις μνήμης για τη συμπλήρωση 80 χρόνων από την τραγική εκείνη νύχτα της 2ης Αυγούστου, συμμετέχει για πρώτη φορά και αντιπροσωπεία της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, αποτίοντας φόρο τιμής στα θύματα που υπέστησαν την πιο ακραία, την πιο βάναυση παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους στη σύγχρονη παγκόσμια Ιστορία.
Ο αντιτσιγγανισμός και τα στερεότυπα που τον τροφοδοτούν και τον αναπαράγουν βρίσκει δυστυχώς εκφραστές και στις μέρες μας διεθνώς. Γι’ αυτό αποτελεί αναντίρρητο χρέος όλων μας, να ενώσουμε τις δυνάμεις μας για την οικοδόμηση μιας πιο δίκαιης και ανθρώπινης κοινωνίας, που θα αποκλείει τη μισαλλοδοξία και το ρατσισμό και θα προάγει την ενότητα στην πολυμορφία και την ανοχή στη διαφορετικότητα. Η αποδοχή της ετερότητας ενισχύει την πολιτισμική μας ποικιλομορφία, απομονώνει τις ιδεολογίες του μίσους και του ρατσισμού και καταρρίπτει παγιωμένες προκαταλήψεις και στερεότυπα που διχάζουν. Συνιστά ύψιστη ευθύνη όλων μας να διδαχθούμε τόσο εμείς όσο και οι νεότερες γενιές από το παρελθόν, διασφαλίζοντας ότι ανάλογα εγκλήματα δε θα επαναληφθούν ποτέ στο μέλλον. Η μνήμη του ολοκαυτώματος αποτελεί μια σημαντικότατη υπενθύμιση της αναγκαιότητας για αλληλεγγύη και αμοιβαίο σεβασμό χωρίς διακρίσεις, στη βάση της ισότητας, ορατότητας και συμπερίληψης.
Ο Γιώργος Σταμάτης είναι βουλευτής Επικρατείας της ΝΔ.
