Θα πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε. Διανύουμε ένα από τα πιο κρίσιμα εξάμηνα των τελευταίων δεκαετιών στην παγκόσμια ιστορία. Υπάρχει κενό εξουσίας στις ΗΠΑ και η Ευρώπη δεν είναι σε θέση να το αντισταθμίσει. Αντίστοιχη συνθήκη υπήρχε το καλοκαίρι του ’74 λόγω Watergate και αποδρομής του Νίξον. Παρόμοια επίσης συνθήκη κρίσης υπήρχε και το καλοκαίρι του ’91 όταν το πραξικόπημα κατά του Γκορμπατσώφ άνοιξε το δρόμο για τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης. Mε άλλα λόγια, η παγκόσμια ειρήνη κρέμεται από μια κλωστή. Επαφίεται στη σωφροσύνη της κινεζικής ηγεσίας και στην εγκράτεια του Πούτιν. Μπορούμε να νιώθουμε ασφαλείς;
Πως φτάσαμε εδώ; Να κρίνεται η τύχη του δυτικού κόσμου από την εκλογή δύο εμφανώς ακατάλληλων υποψηφίων για την αμερικανική προεδρία; Και η πορεία της Ευρώπης από την ανάδειξη των λαϊκιστών σε χώρες με αποφασιστικό ρόλο όπως η Γαλλία;
Για να δώσουμε απάντηση θα πρέπει να ανατρέξουμε στην περίοδο της μονοκρατορίας των ΗΠΑ μετά τη λήξη του ψυχρού πολέμου και στην περίοδο ανάπτυξης της ΕΕ πριν την οικονομική κρίση. Και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού επικρατούσε ευφορία. Η έλλειψη αντιπάλου – η Ρωσία σε κατάρρευση και η Κίνα «Ελντοράντο» για ξένες επενδύσεις– δημιούργησε συνθήκες που ευνοούσαν την καπιταλιστική Δύση. Τις εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο.
Μαζική μεταφορά παραγωγής από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη στην Κίνα, κατάρρευση των εθνικών βιομηχανιών και αντιστοίχως των τοπικών κοινωνιών που ζούσαν απ’ αυτές. Υπερκέρδη για πολύ λίγους. Δυνατότητα αποφυγής φορολογίας με τα εργαλεία που πρόσφερε άφθονα η παγκοσμιοποίηση με ταυτόχρονη άρνηση επιβολής έστω και μίνιμουμ φορολόγησης στις χρηματιστηριακές συναλλαγές.
Οι πολιτικές αυτές εφαρμόστηκαν με θρησκευτική ευλάβεια από όλο το πολιτικό φάσμα, δεξιά και αριστερά κόμματα. Τα τελευταία ήταν τα πρώτα θύματα. Καταβαραθρώθηκαν εκλογικά σε πολλές χώρες της ΕΕ. Στις ΗΠΑ έσωσε το παιχνίδι η οκταετία Ομπάμα. Αλλά δεν απέτρεψε την ανάδειξη του Τράμπ. Η λευκή αμερικανική μεσαία τάξη τον ψήφισε μαζικά έχοντας χάσει την ελπίδα της κοινωνικής προόδου, αυτής που κρατούσε πάντα ζωντανό το «αμερικανικό όνειρο». Αυτό πλέον δεν αφορούσε τους Αμερικανούς της κατηγορίας τους αλλά τους «άλλους» που αναζητούσαν καλύτερη ζωή στη χώρα τους.
Αντίστοιχα, και στις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες η αποβιομηχάνιση, η έκρηξη των ανισοτήτων σε συνδυασμό με την εκτόξευση των μεταναστευτικών ροών, οδήγησε τα μεσαία στρώματα σε απόγνωση. Μετάφραση της είναι η εκλογική τους συμπεριφορά.
Και επειδή τα αίτια που οδηγούν σ’ αυτή τη συμπεριφορά δεν θα εξαλειφθούν σύντομα, η Δύση θα περάσει αναπόφευκτα μάλλον από μια περίοδο κυριαρχίας του λαϊκισμού και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Και αν η ηγεσία της – πολιτική και πνευματική- δεν προσφέρει ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο στους πολίτες, αυτή η περίοδος μπορεί να διαρκέσει πλήττοντας τους δημοκρατικούς θεσμούς. Θα είναι μοιραία το τίμημα της ύβρεως.
Η κυρία Ινώ Αφεντούλη είναι εκτελεστική διευθύντρια του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
