Τα τελευταία 50 χρόνια, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, έχει επιτευχθεί σημαντικότατη πρόοδος ως προς την ενεργό συμμετοχή των γυναικών σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας. Οι διεκδικήσεις για ισότιμη πολιτική συμμετοχή, ίση αμοιβή για εργασία ίσης αξίας, πλήρη ισότητα στο γάμο και την οικογένεια, έχουν γίνει πλέον στις σύγχρονες φιλελεύθερες δυτικές δημοκρατίες θεσμικές κατακτήσεις.
Ωστόσο, στην πράξη, τα εμπόδια είναι ακόμη υπαρκτά, ιδίως για τις πλέον ευάλωτες γυναίκες, όπως οι γυναίκες με αναπηρία, οι οποίες βρίσκονται αντιμέτωπες με πολλαπλές και διασταυρούμενες διακρίσεις και βιώνουν τη φτώχεια, τον κοινωνικό αποκλεισμό, την περιορισμένη και ανεπαρκή πολιτική και κοινωνική συμμετοχή.
Οι γυναίκες με αναπηρία ανέρχονται στο 25,9% του συνολικού αριθμού των Ευρωπαίων γυναικών και στο 60% περίπου των ατόμων με αναπηρία που ζουν στην Ευρώπη. Πρόκειται για μια ευρεία κοινωνική ομάδα, με πληθυσμιακή ετερογένεια, αφού πέρα από τη διπλή διάκριση που βιώνουν λόγω φύλου και λόγω αναπηρίας, πολλές είναι εγκλωβισμένες στην κοινωνική απομόνωση είτε λόγω κοινωνικοοικονομικών συνθηκών, είτε λόγω πολλαπλών ταυτοτήτων ευαλωτότητας.
Σύμφωνα με την επιτροπή των ΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, στην πληθυσμιακή αυτή ομάδα περιλαμβάνονται οι γυναίκες με αναπηρία που ζουν στη χώρα τους, οι γυναίκες πρόσφυγες, μετανάστριες και αιτούσες άσυλο, γυναίκες που διαβιούν σε ιδρύματα και νοσοκομεία, γυναίκες υπό κράτηση, γυναίκες σε φτώχεια, γυναίκες με διαφορετικό εθνικό, φυλετικό ή θρησκευτικό προφίλ, γυναίκες με πολλαπλές αναπηρίες και πρόσθετες ανάγκες υποστήριξης, γυναίκες με ομόφυλο σεξουαλικό προσανατολισμό, γυναίκες trans και intersex πρόσωπα. Οι σύγχρονες, ισχυρές προκλήσεις και ιδίως η πανδημία, η κλιματική αλλαγή και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, έχουν επηρεάσει δυσανάλογα τις γυναίκες με αναπηρία.
Κάποιες έμειναν εκτός αγοράς εργασίας, μην έχοντας τα κατάλληλα μέσα για να προσαρμοστούν στην τηλεργασία, άλλες έχασαν τους ανθρώπους που τις φρόντιζαν, την πρόσβαση σε αξιοπρεπή στέγη και υγειονομική περίθαλψη, ενώ άλλες εκτοπίζονται βίαια από την πατρίδα τους λόγω των πολεμικών συγκρούσεων, ή ακόμη χειρότερα παραμένουν εγκλωβισμένες εξαιτίας έλλειψης προσβάσιμων μέσων διαφυγής.
Σύμφωνα με τους δείκτες για την ισότητα των φύλων για το 2023, το 22% των Ευρωπαίων γυναικών με αναπηρία διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας, σε σχέση με το 20% των ανδρών με αναπηρία, ενώ το ποσοστό για τις γυναίκες χωρίς αναπηρία αγγίζει το 16% και για τους άνδρες χωρίς αναπηρία το 15%.
Στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία τονίζεται η ανάγκη για ισότιμη συμμετοχή τους σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας, η Σύμβαση των ΗΕ για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων κατά των γυναικών (CEDAW ) αναγνωρίζει ότι «η φτώχεια περιορίζει την πρόσβαση των γυναικών σε ποιοτική διατροφή, στην υγεία, εκπαίδευση και κατάρτιση, επαγγελματικές ευκαιρίες», ενώ η Ατζέντα 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη αναδεικνύει την εξάλειψη της φτώχειας ως τη μεγαλύτερη παγκόσμια πρόκληση, αναγκαία για την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης.
Σύμφωνα με το μανιφέστο που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Ατόμων με Αναπηρία, η ενδυνάμωση των γυναικών με αναπηρία είναι το «κλειδί» για την προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους.
Το ευρωπαϊκό αναπηρικό κίνημα καλεί την ΕΕ και τις εθνικές κυβερνήσεις να αναγνωρίσουν ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια με αναπηρία αντιμετωπίζουν περιθωριοποίηση, περιβαλλοντικά και συμπεριφορικά εμπόδια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο βίας και κακοποίησης και να υφίστανται διατομεακές διακρίσεις και εμπόδια στην πρόσβαση στην υγεία συμπεριλαμβανομένης και της αναπαραγωγικής υγείας, στην εκπαίδευση, την επαγγελματική τους ένταξη, την πληροφόρηση και την ισότιμη συμμετοχή τους στην πολιτική και τα κέντρα λήψης των αποφάσεων.
Δεν πρέπει να βλέπουμε τις γυναίκες με αναπηρία μόνο ως θύματα διακρίσεων, αλλά ως ενεργούς πολίτες που μπορεί να συμβάλλουν στη διαμόρφωση της πολιτικής και κοινωνικής ατζέντας. Το Φόρουμ επισημαίνει ότι πρέπει να αναγνωριστεί η ανάγκη να αρθούν οι ανισότητες που εμποδίζουν την ενεργό συμμετοχή των γυναικών και κοριτσιών με αναπηρία μέσω στρατηγικών ενδυνάμωσης.
Μέσα από το μανιφέστο προκρίνεται η δημιουργία ενός πλαισίου που θα διασφαλίζει την πλήρη και αποτελεσματική κοινωνική τους συμπερίληψη, συμπεριλαμβανομένων ευρωπαϊκών και εθνικών στρατηγικών για το φύλο και την αναπηρία.
Οι πολιτικές για το φύλο, πέρα από τους περιορισμούς που προκαλούνται από τις έμφυλες ανισότητες, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους και τον αρνητικό αντίκτυπο από τις δυσμενείς διακρίσεις με βάση τον παράγοντα της αναπηρίας. Λόγω της αναπηρίας η γυναίκα βρίσκεται αντιμέτωπη με φυσικά και κοινωνικά εμπόδια, στίγμα και κοινωνικά στερεότυπα, έλλειψη υποστηρικτικών υπηρεσιών και περιορισμένη πολιτική συμμετοχή.
Το φύλο επιδρά στη δημιουργία προκαθορισμένων ρόλων, συμπεριφορών και στερεοτύπων που ενισχύουν τις δομικές ανισότητες και θέτουν τη γυναίκα σε δυσμενέστερη θέση. Σε αυτούς τους σταθερούς παράγοντες είναι δυνατό να υπάρχουν και άλλοι που αυξάνουν την ευαλωτότητα των γυναικών με αναπηρία, όπως εθνικότητα, φυλή, ηλικία, σεξουαλικός προσανατολισμός ή ταυτότητα φύλου, οικονομική κατάσταση.
Η κυβέρνηση επί τη βάσει αυτών των αρχών έχει υιοθετήσει μια συνεκτική στρατηγική διπλής κατεύθυνσης, η οποία συνίσταται αφενός στην προώθηση της οριζόντιας ένταξης της δικαιωματικής προσέγγισης της αναπηρίας στις πολιτικές και δράσεις για το φύλο και αφετέρου στην προώθηση της οριζόντιας ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου στις πολιτικές και δράσεις για την αναπηρία. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων και το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία συνιστούν τα βασικά εργαλεία εναρμόνισης της εθνικής νομοθεσίας με τις αντίστοιχες διεθνείς συμβάσεις.
Η ενίσχυση της ορατότητας των γυναικών με αναπηρία, η άρση των διακρίσεων που βιώνουν και η ισότιμη κοινωνική τους συμπερίληψη συνιστά για εμάς ζήτημα αξιοπρέπειας, ισονομίας και ισοπολιτείας που βαθαίνει τη δημοκρατία μας και προάγει τον κοινωνικό μας πολιτισμό.
*Ο Γιώργος Σταμάτης είναι βουλευτής Επικρατείας της ΝΔ
