Η σχέση σας περνάει κρίση; Θέλετε να αλλάξετε καριέρα; Ή μήπως δε μπορείτε να αντέξετε την ιδέα ότι οι γονείς σας μεγαλώνουν και μια μέρα δεν θα είναι δίπλα σας; Δεν θα ήταν τέλειο αν κάθε φορά που αντιμετωπίζατε ένα πρόβλημα, ένα πάνελ με τους σημαντικότερους φιλοσόφους εμφανιζόταν ξαφνικά και σας καθοδηγούσε; Η φιλοσοφική συμβουλευτική υπόσχεται να σας προσφέρει αυτήν την εμπειρία…περίπου.
Μπορεί ο κλάδος αυτός να μετρά λίγες δεκαετίες ζωής, όμως, η ιδέα δεν είναι καινούργια. Για την ακρίβεια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η φιλοσοφική συμβουλευτική γεννήθηκε μαζί με τη φιλοσοφία, αφού για αιώνες οι φιλόσοφοι υπήρξαν πνευματικοί ταγοί και πολιτικοί σύμβουλοι. Ο ίδιος ο σκοπός της φιλοσοφίας είναι να κάνει την ύπαρξή μας λίγο πιο εύκολη, βοηθώντας μας να δημιουργήσουμε το δικό μας νόημα, εκεί που δεν υπάρχει.
Με τα χρόνια, ωστόσο, οι διδαχές των φιλοσόφων περιορίστηκαν στα μαθητικά και ακαδημαϊκά συγγράμματα. Έτσι, η φιλοσοφία έγινε περισσότερο μια θεωρητική παράδοση και λιγότερο μια πρακτική μέθοδος. Με τα χρόνια φαίνεται να ξεχάσαμε ότι η φιλοσοφία ήταν ένα εργαλείο που θα μας βοηθούσε να επιλύσουμε ή έστω να κατανοήσουμε τις δυσκολίες της καθημερινότητας. Ο ίδιος ο Νίτσε παραπονιόταν στα γραπτά του ότι η φιλοσοφία είχε εκφυλιστεί σε μια βαρετή πανεπιστημιακή εργασία. Αυτό θα άλλαζε τη δεκαετία του ‘80 με την ίδρυση της φιλοσοφικής συμβουλευτικής από τον Gerb Achenbach στην Κολωνία της Γερμανίας, μια πρακτική που γρήγορα έφτασε και σε άλλες χώρες.
Τι είναι φιλοσοφική συμβουλευτική;
«Η φιλοσοφική συμβουλευτική δεν είναι ψυχολογική ή ψυχιατρική συμβουλευτική ή ψυχοθεραπεία. Αυτός είναι κι ο λόγος που δεν κάνουμε διαγνώσεις στους πελάτες μας ούτε και συνταγογραφούμε αγωγές. Δεν ιατρικοποιούμε τα προβλήματα της ζωής. Η φιλοσοφική συμβουλευτική είναι η εφαρμογή φιλοσοφικής συλλογιστικής, νοητικής ανάλυσης και λογικής στα προσωπικά διλήμματα, τα ηθικά προβλήματα και τις ανησυχίες που αντιμετωπίζουν καθημερινά τα άτομα», μου λέει ο κ. Γιώργος Ρίζος, Δρ. Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου και ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Φιλοσοφικής Ψυχολογίας και Ψυχοθεραπείας. Στην εταιρεία εμπνέεονται από τις διδαχές αυθεντιών της κλασικής περιόδου: Σωκράτης, Πλάτωνας, Διογένης, Ασπασία κι όχι μόνο. «Η εταιρεία μας αποτελεί μία προσπάθεια επανασύνδεσης της ψυχολογίας με τις «ρίζες» της, δηλαδή τη φιλοσοφία. Μέσω της συμβουλευτικής φιλοσοφίας ο άνθρωπος επιστρέφει στις «φιλοσοφικές ρίζες» του», αναφέρει ο κ. Ρίζος.
«Όπως και ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος έτσι και ο φιλοσοφικός σύμβουλος, βοηθάει τον συνομιλητή του να «γεννήσει» από μέσα του την αλήθεια».
Με απλά λόγια, σε μια συνεδρία με έναν φιλοσοφικό ψυχολόγο ή σύμβουλο, μοιράζεστε το πρόβλημα που σας απασχολεί: κρίση ηλικίας, υπαρξιακές ανησυχίες, ένα ηθικό δίλημμα ή μια απώλεια. Στη συνέχεια, ο σύμβουλος θα σας κάνει καίριες ερωτήσεις, ξεκινώντας έναν στοχαστικό διάλογο. Συχνά, χρησιμοποιείται η μαιευτική μέθοδος του Σωκράτη, προκειμένου το άτομο να αποσαφηνίσει τις προκαταλήψεις του και να εξετάσει τις βασικές αρχές που καθοδηγούν τη συμπεριφορά και την νοοτροπία του. Όπως και ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος έτσι και ο φιλοσοφικός σύμβουλος, βοηθάει τον συνομιλητή του να «γεννήσει» από μέσα του την αλήθεια.
Η πρώτη επαφή των περισσότερων με την φιλοσοφική συμβουλευτική είναι με το βιβλίο «Πλάτωνας, όχι Πρόζακ» του ακαδημαϊκού, Lou Marinoff. Το βιβλίο βασίζεται στους μεγαλύτερους φιλοσόφους και στις σημαντικότερες φιλοσοφικές θεωρίες της ιστορίας για να μας δείξει πώς να προσεγγίζουμε τα σημαντικά θέματα της ζωής. Τι θα μας έλεγε ο Wittgenstein για τη φοβία σας για τον θάνατο; Πώς θα αντιδρούσε ο Πλάτωνας αν άκουγε για τον χωρισμό σας; Όπως λέει ο Marinoff, δεν έχουν όλα τα προβλήματα λύση αλλά, αλλά μπορούμε να βρούμε πάντα έναν τρόπο χειρισμού, που θα μας επιτρέψει τουλάχιστον να συνεχίσουμε τη ζωή μας.
Το βιβλίο τόνιζε πως η φιλοσοφική συμβουλευτική δεν πρόκειται για ψυχοθεραπεία ή ψυχανάλυση. Δεν προορίζεται δηλαδή για μακροχρόνια χρήση, προκειμένου να επιλύσει βαθύτερα ψυχολογικά τραύματα και διαταραχές προσωπικότητας. Συνήθως, ο πελάτης επισκέπτεται τον φιλοσοφικό σύμβουλο όταν θέλει πνευματική καθοδήγηση σχετικά με ένα συγκεκριμένο πρόβλημα που αντιμετωπίζει.
Φιλοσοφική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία
«Υπό μία έννοια, μια συνεδρία με έναν φιλοσοφικό σύμβουλο μοιάζει με μια συνεδρία στον ψυχολόγο, αφού ο πελάτης κάθετε και συζητά εκτενώς με τον θεραπευτή του για όσα τον απασχολούν. Εκτός αυτού, η εταιρεία μας προσφέρει τη δυνατότητα one-on-one συνεδρίας ή σε ομάδες, όπως επίσης και διάφορα σεμινάρια και ημερίδες αυτοβελτίωσης. Όμως, η φιλοσοφική συμβουλευτική, αν και σχετίζεται με ζητήματα ψυχής και συναισθημάτων, δεν είναι κλάδος της ψυχολογίας. Συνήθως σε εμάς δεν έρχονται άνθρωποι που αντιμετωπίζουν ψυχιατρικά συμπτώματα, αυτή είναι μια δουλειά για τους ειδικούς. Εδώ έρχονται άτομα που αναζητούν το «κάτι» παραπάνω. Μπορεί να έχουν την αίσθηση ότι κάπου έχουν «κολλήσει», ότι θα μπορούσαν να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους, ότι θα μπορούσαν να χειριστούν καλύτερα την καθημερινότητά τους. Αυτό το «κάτι» παραπάνω έρχεται να προσφέρει ο κλάδος μας» εξηγεί ο δρ. Ρίζος, τονίζοντας ότι η φιλοσοφική συμβουλευτική δεν ακυρώνει τη δουλειά του ψυχολόγου.
«Εδώ έρχονται άτομα που αναζητούν το «κάτι» παραπάνω. Μπορεί να έχουν την αίσθηση ότι κάπου έχουν «κολλήσει», ότι θα μπορούσαν να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους, ότι θα μπορούσαν να χειριστούν καλύτερα την καθημερινότητά τους».
Πολλοί πελάτες του παρακολουθούνται από κάποιον ψυοθεραπευτή, χωρίς οι δύο αυτές θεραπείες να αλληλοαποκλείονται. «Υπάρχουν πολλά προβλήματα που είναι δύσκολο να οριστούν από την ακαδημαϊκή ψυχοπαθολογία. Ίσως τα προβλήματα αυτά να έχουν να κάνουν περισσότερο με τον τρόπο σκέψης και την νοοτροπία μας. Για την επίλυση τέτοιων προβλημάτων υπάρχει η φιλοσοφία. Ένας σύμβουλος βοηθά τους πελάτες να διευκρινίσουν, να διατυπώσουν, να εξερευνήσουν και να κατανοήσουν τις φιλοσοφικές πτυχές των πεποιθήσεών τους πάνω σε επιστημολογικά, μεταφυσικά, αξιολογικά και λογικά ζητήματα», μου λέει ο δρ Ρίζος.
Ενώ οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι χρησιμοποιούν διάφορες θεραπευτικές τεχνικές και ο διάλογος συχνά περιστρέφεται γύρω από συναισθηματικές εμπειρίες, σκέψεις και συμπεριφορές, στη φιλοσοφική συμβουλευτική, ο διάλογος περιλαμβάνει τη διερεύνηση αφηρημένων εννοιών, υπαρξιακών θεμάτων και ηθικών θεωρήσεων. Επιπλέον, οι ψυχολογικές συνεδρίες συχνά δομούνται γύρω από ένα καθορισμένο θεραπευτικό πλαίσιο και η διάρκεια της θεραπείας μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με την επιστημονική προσέγγιση και τις ανάγκες του πελάτη. Οι συνεδρίες με έναν φιλοσοφικό σύμβουλο μπορεί να είναι πιο ελεύθερες, μην ακολουθώντας ένα αυστηρό θεραπευτικό χρονοδιάγραμμα. Εστιάζουν στον διάλογο και την κριτική σκέψη και ο αριθμός των συνεδριών μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με τους στόχους του πελάτη. Με λίγα λόγια, οι ψυχολογικές και ψυχιατρικές προσεγγίσεις δίνουν έμφαση στην επίλυση προβλημάτων, στη μείωση των συμπτωμάτων και στην αλλαγή συμπεριφοράς. Από την άλλη, στη φιλοσοφική συμβουλευτική, δεν δίνεται βάση μόνο στην επίλυση προβλημάτων αλλά και στη διερεύνηση των θεμελιωδών πτυχών της κοσμοθεωρίας του ατόμου. Με τον τρόπο αυτό, ο πελάτης αποκτά αυτογνωσία και διευρύνει τους νοητικούς ορίζοντές του. Επομένως, αν και η φιλοσοφική συμβουλευτική μπορεί να έχει θετικές συνέπειες στη διάθεση και την ψυχική υγεία του ατόμου, δεν είναι μια κλινική / ιατρικη μέθοδος. Αντιθέτως, προσφέρει μια ασφαλή συνθήκη για να εφαρμόσουμε τη φιλοσοφία στη ζωή μας και να αναπτύξουμε τις σκέψεις μας σε θέματα που μας ενδιαφέρουν.
«Επομένως, αν και η φιλοσοφική συμβουλευτική μπορεί να έχει θετικές συνέπειες στη διάθεση και την ψυχική υγεία του ατόμου, δεν είναι μια κλινική / ιατρικη μέθοδος».
Δεν το βλέπουν όλοι έτσι, όμως. Ο Elliot D. Cohen, διευθυντής του Ινστιτούτου Κριτικής Σκέψης και καθηγητής φιλοσοφίας, υποστηρίζει ότι υπάρχει σημαντική συνέργεια μεταξύ ψυχολογικής και φιλοσοφικής πρακτικής. Ο διαχωρισμός μεταξύ αυτών των δύο είναι, τελικά, μη πρακτικός και εντελώς τεχνικός, σύμφωνα με τον Cohen. Ενισχύει την αντίληψη ότι η ψυχολογική πρακτική επικεντρώνεται σε «τρελούς» πελάτες ενώ η φιλοσοφική προορίζεται για τους υγιείς. Πρόκειται για μια ατυχή υπεραπλούστευση που μπορεί να οδηγήσει στον στιγματισμό ορισμένων ατόμων. Μια καλύτερη προσέγγιση θα ήταν να δούμε αυτά τα δύο πεδία ως συμπληρωματικά, όπως μας αναφέρει κι ο κ.Ρίζος. Στη ζωή μας υπάρχει -ή τουλάχιστον θα έπρεπε να υπάρχει- αρκετός χώρος για ψυχολογική φροντίδα και φιλοσοφικές αναζητήσεις.
Μερικές προτάσεις για να βάλετε τη φιλοσοφία στη ζωή σας
- Για εσάς που αντιμετωπίζεται τον πόνο της απώλειας κάποιου αγαπημένου προσώπου, ο κ.Ρίζος θεωρεί ότι θα βρείτε δύναμη διαβάζοντας τα λόγια του Σωκράτη λίγο πριν πεθάνει, όπως τα αποτυπώνει ο Πλάτωνας στον διάλογο Φαίδων. Εξάλλου, «φιλοσοφία εστί μελέτη θανάτου».
- Για τους αγχωτικούς και φρενήρεις ρυθμούς που ζούμε, ο κ.Ρίζος μας προτείνει να στραφούμε στη γοητεία των στωικών φιλοσόφων. «Δεν είναι οι εξωτερικοί παράγοντες που μας ταράζουν αλλά η γνώμη μας για αυτούς» λέει, για αυτό και προτείνει στωική αταραξία, μια έννοια παρεξηγημένη στη σύγχρονη εποχή.
- Για όσους νιώθουν να παραλύουν από τις ανασφάλειες, τους συστήνει να αναζητήσουν τις διδαχές του επικουρισμού. «Εσύ που δεν εξουσιάζεις το αύριο, αναβάλλεις τη χαρά. Και η ζωή πάει χαμένη με τις αναβολές και ο καθένας πεθαίνει απασχολημένος», είχε πει ο Επίκουρος.
- Για τους ερωτευμένους αλλά και τους πληγωμένους, ένα είναι το σπουδαιότερο κείμενο στον ρου της φιλοσοφίας: το συμπόσιο του Πλάτωνα.
- Για εσάς που φοβάστε τις αλλαγές, ίσως βρείτε ανακουφιστική τη φιλοσοφία του Ηράκλειτου, ο οποίος είχε πει χαρακτηριστικά: «Κανένας δεν περπατά στο ίδιο ποτάμι δυο φορές. Διότι το ποτάμι δεν είναι ποτέ ίδιο, αλλά ούτε κι ο άνθρωπος». Η αποδοχή της αλλαγής ως εγγενές στοιχείο της ζωής, ήταν κεντρική στις διδαχές του.
