Πριν λίγα χρόνια έπεσε στα χέρια μου ένα φυλλάδιο που διαφήμιζε ένα ελληνικό silent retreat. Για 10 μέρες οι συμμετέχοντες θα ζούσαν στο ησυχαστήριο και θα έκαναν γιόγκα και διαλογισμό, βυθισμένοι στην απόλυτη σιωπή. Η πρακτική αυτή ονομάζεται Vipassana και αν και ο Βούδας ήταν ο πρώτος που τη δίδαξε, δεν είναι αυστηρά θρησκευτική και μπορεί να εφαρμοστεί από τον καθένα. Θα είμαι ειλικρινής, η ιδέα του να μη μπορώ να μιλήσω με κανέναν για 10 μέρες μου ακούγεται εφιαλτική. Για την ακρίβεια, όπως πολλά άτομα της γενιάς μου, δεν τα πάω καλά με τη σιωπή. Ακούω podcasts πηγαίνοντας και φεύγοντας από τη δουλειά, ακούω playlists όταν γράφω, όταν κάνω μπάνιο ή όταν πλένω τα πιάτα και μου είναι αδύνατον να κοιμηθώ αν δεν παίζει κάποιο βίντεο του youtube στα ακουστικά μου. Δε νομίζω, όμως, ότι η σιωπή φαντάζει τρομακτική μόνο για τους συνομηλίκους μου. Οι γιαγιάδες μας άφηναν πάντα μια τηλεόραση να παίζει «για να ακούγεται κάτι» και από το πρωί ξεκινούσαν τα τηλεφωνήματα στις φίλες και τους συγγενείς τους και δεν σταματούσαν μέχρι το βράδυ.
Είναι γεγονός πως ζούμε σε θορυβώδεις καιρούς. Πάρτε για παράδειγμα τις σειρήνες των ασθενοφόρων και των περιπολικών, οι οποίες είναι σχεδιασμένες ώστε να ακούγονται πιο δυνατά από τους υπόλοιπους αστικούς ήχους. Οι σημερινές σειρήνες υπολογίζεται ότι είναι έξι φορές πιο δυνατές από ότι έναν αιώνα πριν, πράγμα που υποδεικνύει ότι και τα επίπεδα ηχορύπανσης στις σημερινές πόλεις είναι εντονότερα. Σύμφωνα με μετρήσεις, η ηχορύπανση διπλασιάζεται ή τριπλασιάζεται κάθε 30 χρόνια.
Εντάξει, οι θόρυβοι είναι ενοχλητικοί αλλά τουλάχιστον είναι άκακοι, σωστά; Λάθος! Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η ηχορύπανση βλάπτει σοβαρά την ψυχική και σωματική υγεία, ενώ έρευνα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος το 2020 διαπίστωσε ότι ένας στους πέντε ανθρώπους εκτίθεται σε επίπεδα θορύβου που θεωρούνται επικίνδυνα. Μια μακροχρόνια μελέτη στον Καναδά διαπίστωσε ότι η αστική ηχορύπανση συνδέεται με την εμφάνιση διαβήτη και υψηλής αρτηριακής πίεσης. Επιπλέον, οι συνεχείς θόρυβοι ενεργοποιούν την έκκριση κορτιζόλης κι άλλων ορμονών που προκαλούν στρες. Μάλιστα, μια έρευνα στη Δανία διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που ζουν σε πολυώροφες πολυκατοικίες παρουσιάζουν μεγαλύτερα επίπεδα άγχους ενώ μια γερμανική μελέτη βρήκε πως ο θόρυβος αυξάνει τον κίνδυνο κατάθλιψης. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, γίνεται κατανοητή η ανάγκη της ησυχίας και της σιωπής στη σημερινή φρενήρη πραγματικότητα. Κι αν η σιωπή είναι χρυσός τότε γιατί τη φοβόμαστε τόσο;
Όμως, ενώ μπορεί να λαχταρούμε λίγη περισσότερη γαλήνη στη ζωή μας, έχουμε ρυθμιστεί να πιστεύουμε ότι η πολλή σιωπή είναι περίεργη – ακόμη και άβολη. Θυμάστε την τελευταία φορά που καθίσατε απόλυτα σιωπηλοί για ένα χρονικό διάστημα χωρίς μουσική ή το Netflix να παίζει στο background; Πιθανότατα, όχι. Μια μελέτη του 2014 από το Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια διαπίστωσε ότι οι συμμετέχοντες θα προτιμούσαν να κάνουν στον εαυτό τους ένα μικρό ηλεκτροσόκ από το να καθίσουν σιωπηλοί με τις σκέψεις τους.
Floating, γιόγκα και μια σύντομη ιστορία της σιωπής
Η σιωπή έχει χρησιμοποιηθεί τελετουργικά σε διάφορες κοινωνίες και θρησκείες, αφού πιστεύεται ότι φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά στον Θεό, την αρμονία και την αυτοπραγμάτωση. Σε όλα τα δόγματα του Χριστιανισμού υπάρχει η έννοια της μοναστικής σιωπής, μια πρακτική που συχνά υιοθετούν οι ερημίτες. Μάλιστα, στην Ορθοδοξία υπάρχει η μυστικιστική παράδοση του ησυχασμού, μια διαδικασία απόσυρσης προς την ενδότερη ύπαρξη, με ταυτόχρονη παύση των αισθήσεων. Στο Ισλάμ και τον Ιουδαϊσμό η σιωπή είναι ιερή ενώ και ο Βουδισμός, ο Ινδουισμός, το Ζεν και ο Κομφουκιανισμός υποστηρίζουν ότι μέσω της σιωπής ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει στον διαφωτισμό.
Τον 17ο αιώνα ο μαθηματικός και φυσικός, Μπλεζ Πασκάλ γράφει: «Όλα τα προβλήματα του κόσμου πηγάζουν από την αδυναμία του ανθρώπου να καθίσει ήσυχα σε ένα δωμάτιο μόνος του». Το 1859, η θρυλική βρετανίδα νοσοκόμα και καινοτόμος στον τομέα της δημόσιας υγείας, Florence Nightingale παρατήρησε ότι οι στρατιώτες στον πόλεμο της Κριμαίας, παρουσίαζαν προβλήματα υγείας εξαιτίας της ηχορύπανσης στο πεδίο των μαχών. Πάνω σε αυτό σημείωσε ότι: «Ο περιττός θόρυβος είναι η πιο σκληρή απουσία φροντίδας που μπορεί να προκληθεί σε έναν άνθρωπο».
«Πέρσι μια από τις μεγαλύτερες wellness τάσεις στο Tiktok ήταν το «silent walking», όπου άνθρωποι όλων των ηλικιών έβγαιναν για περπάτημα ή τρέξιμο χωρίς τα ακουστικά τους».
Στα μέσα του 20ου αιώνα άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα silent retreats στον δυτικό κόσμο. Εκεί οι συμμετέχοντες έκαναν περιπάτους, ασκήσεις διαλογισμού και μαθήματα τέχνης βυθισμένοι στην απόλυτη σιωπή. Ίσως θυμάστε ένα επεισόδιο της σειράς Fleabag, όπου η πρωταγωνίστρια περνά ένα σαββατοκύριακο με την αδερφή της σε ένα silent retreat θηλέων στην Αγγλία. Το 1954 ο νευροεπιστήμονας John C. Lilly εφηύρε το floating, ενώ εργαζόταν για την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του floating, το άτομο επιπλέει σε ένα κλειστό αλατούχο λουτρό, το οποίο αρχικά σχεδιάστηκε με σκοπό την μελέτη των αλλοιωμένων συνειδησιακών καταστάσεων (altered states of consciousness ή κοινώς «τρανς»). Μέσω του floating δημιουργείται κυμαινόμενη, αισθητηριακή στέρηση, αφού το άτομο αποκόπτεται για λίγο από κάθε εξωτερικό ερέθισμα. Η εκτεταμένη ησυχία μπορεί να δημιουργήσει παραισθήσεις και ψευδαισθήσεις. Μάλιστα ο Lilly είχε πειραματιστεί με ουσίες όπως η κεταμίνη και το LSD και θεωρούσε ότι μέσω του floating μπορεί να επιτευχθεί μια αντίστοιχη αίσθηση. Πράγματι, πολύ παρομοιάζουν την εμπειρία του floating με τις παραπάνω ουσίες. Όμως, όπως γνωρίζουμε σήμερα, το floating δεν χρησιμεύει μόνο στην χαλάρωση και την επίτευξη της αλλοιωμένης συνειδησιακής κατάστασης, αλλά έχει και θεραπευτικές ιδιότητες για το μυαλό και το σώμα. Πλέον το floating έχει περάσει στην ποπ κουλτούρα: στους Simpsons, ο Homer και η Lisa βιώνουν ένα αστρικό ταξίδι μέσα σε μια τέτοια δεξαμενή, ενώ στο Stranger Things βλέπουμε την Eleven να κάνει κι αυτή floating.
Τα τελευταία χρόνια η ιδέα της σιωπής ως θεραπευτική πρακτική έχει περάσει και σε άλλους τομείς. Πολλά ταξιδιωτικά γραφεία προσφέρουν σιωπηλούς περιπάτους, digital detox καμπίνες και άλλες σιωπηλές ταξιδιωτικές εμπειρίες. Φυσικά, οι πρακτικές αυτές δεν είναι θετικές μόνο για τους ανθρώπους αλλά για όλο το οικοσύστημα, αφού η ηχορύπανση βλάπτει σοβαρά τον πλανήτη. Πέρσι μια από τις μεγαλύτερες wellness τάσεις στο Tiktok ήταν το «silent walking», όπου άνθρωποι όλων των ηλικιών έβγαιναν για περπάτημα ή τρέξιμο χωρίς τα ακουστικά τους. Μπορεί η πρακτική αυτή να φαντάζει απλή αλλά προσπαθήστε να θυμηθείτε πότε ήταν η τελευταία φορά που αφήσατε εσκεμμένα τα ακουστικά στο σπίτι και βγήκατε να περπατήσετε με μοναδική συντροφιά τους ήχους της πόλης. Από την κυκλοφορία του πρώτου walkman το 1979 μέχρι και τη σημερινή εποχή των podcast και των playlists του Spotify, τα ακουστικά φάνταζαν αναπόσπαστο κομμάτι της άθλησης.
Δημιουργώντας χώρο για τη σιωπή
Αν η γιόγκα, τα silent retreats ή το floating φαντάζουν αρκετά τρομακτικές εμπειρίες για σας, μπορείτε να εξοικειωθείτε με την απουσία ήχου σε μικρότερες δόσεις. Ακολουθούν μερικές συμβουλές για αρχάριους:
- Απολαύστε τον πρωινό καφέ σας μέσα στην απόλυτη ησυχία, χωρίς να σας αποσπά τίποτα την προσοχή (όχι μουσική, κινητό, τηλεόραση, εφημερίδες, κλπ). Ο σκοπός δεν είναι να περιορίσετε μόνο τους εξωτερικούς θορύβους αλλά και τον εσωτερικό μονόλογο, οπότε προσπαθήστε να μην σκέφτεστε όλα όσα έχετε να κάνετε μέσα στην ημέρα, μέχρι να τελειώσετε τον καφέ σας. Αν σας φαίνεται δύσκολο, δοκιμάστε το για 2 μόνο λεπτά. Σταδιακά μπορείτε να αυξήσετε τον χρόνο.
- Είστε σταματημένοι σε φανάρι; Ρίξτε μια ματιά από το παράθυρο αντί να τσεκάρετε το κινητό σας.
- Περπατήστε στη φύση χωρίς ακουστικά έστω και για λίγα λεπτά. Αν το μυαλό σας σας βομβαρδίζει με σκέψεις για να καλύψει τη σιωπή, μπορείτε απλώς να τις παρατηρήσετε και να τις αφήσετε να περάσουν.
- Δοκιμάστε να πάτε για καφέ, φαγητό ή ποτό μόνοι σας, χωρίς κινητό.
- Στις περισσότερες συσκευές και πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσεις υπάρχει η επιλογή silent mode, όπου μπορείτε να επιλέξετε πότε δε θέλετε να σας έρχονται ειδοποιήσεις.
- Κατεβάστε ένα mindfulness app στο κινητό σας για διαλογισμό. Προτείνω το Headspace, στο οποίο μπορείτε να επιλέξετε καθοδηγούμενο διαλογισμό για διαφορετικές καταστάσεις (πένθος, άγχος, θυμός, φόβος, κλπ).
Στους θορυβώδεις καιρούς που ζούμε, η σιωπή είναι η νέα πολυτέλεια.
