«Κι έφτασε η νύχτα. Μια νύχτα που ανθρώπινα μάτια δεν έπρεπε ποτέ να δουν. Καθένας αποχαιρέτησε τη ζωή με το δικό του τρόπο. Αλλά οι μητέρες ξενύχτισαν για να ετοιμάσουν το φαγητό για το ταξίδι, για να πλύνουν τα παιδιά και να φροντίσουν τις αποσκευές. Κι εσείς δε θα κάνατε το ίδιο; Ακόμη και αν ξέρατε ότι αύριο πρόκειται να σας σκοτώσουν μαζί με το παιδί σας, δε θα του δίνατε να φάει;» Πρίμο Λέβι. Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος.

Ο Ιταλοεβραίος χημικός, συγγραφέας και ποιητής Πρίμο Λέβι, με την νηφάλια πένα και την εντυπωσιακή του αξιοπρέπεια, μας μεταφέρει με τη συγκλονιστική του μαρτυρία στην πιο σκοτεινή άβυσσο του ολοκαυτώματος, στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς.

«Η ανάγκη να διηγηθούμε στους άλλους, να κάνουμε τους άλλους συμμέτοχους της εμπειρίας μας, απέκτησε για εμάς πριν και μετά την απελευθέρωση, το χαρακτήρα μιας επιτακτικής παρόρμησης ίσης σπουδαιότητας με τις υλικές μας ανάγκες. Έγραψα αυτό το βιβλίο για να ικανοποιήσω αυτή τη βασική ανάγκη της ψυχής, για να απελευθερωθώ.»

Ο Πρίμο Λέβι (Primo Levi) γεννήθηκε στις 31 Ιουλίου του 1919 στο Τορίνο.

Στο σχολείο ήταν ένας συνεσταλμένος και επιμελής μαθητής που ενδιαφερόταν περισσότερο για τη χημεία και τη βιολογία και λιγότερο για την ιστορία και τα ιταλικά. Το 1937 γράφτηκε στο Τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου του Τορίνο. Το Νοέμβριο του 1938, εκδόθηκαν οι φυλετικοί νόμοι, οι οποίοι επέβαλαν μια πληθώρα δυσμενών διακρίσεων σε βάρος των Εβραίων και περιόριζαν σημαντικά τα δικαιώματα και τις ελευθερίες της κοινότητας, η οποία αριθμούσε τότε περίπου 45000 μέλη. Μεταξύ άλλων απαγορευόταν πλέον στους Εβραίους η εγγραφή στο Πανεπιστήμιο, όμως όσοι ήδη σπούδαζαν, όπως ο Λέβι, μπορούσαν να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους. Το 1942, με τη μεσολάβηση ενός παλιού συμφοιτητή του, προσελήφθη σε μια ελβετική φαρμακευτική εταιρία στο Μιλάνο, όπου ήρθε σε επαφή με μέλη αντιφασιστικών οργανώσεων και εντάχθηκε στο παράνομο Κόμμα της Δράσης (Partito d’Azione).

Τον Οκτώβριο του 1943 εντάχθηκε στην αντιστασιακή οργάνωση Δικαιοσύνη και Ελευθερία (Giustizia e Libertà). Στις 13 Δεκεμβρίου του 1943 όμως, συνελήφθη από τη φασιστική αστυνομία και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο διέλευσης Φόσσολι, όπου συγκέντρωναν τις διάφορες κατηγορίες ατόμων, μη αρεστών στην ιταλική κυβέρνηση. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1944, αναχώρησε με μια αποστολή 650 Εβραίων για το κολαστήριο του Άουσβιτς. Το τρένο του θανάτου αποτελείτο από 12 βαγόνια, προορισμένα για μεταφορά εμπορευμάτων. Από τους 45 επιβαίνοντες που βρίσκονταν στο βαγόνι του Λέβι, μετά την απελευθέρωση επέζησαν μόνο τρεις. «Ήμασταν στο βαγόνι στοιβαγμένοι χωρίς έλεος, σαν φθηνό εμπόρευμα, στο ταξίδι

για το πουθενά, στο ταξίδι προς τα κάτω, προς τον πάτο. Αυτή τη φορά, μέσα είμαστε εμείς.»

Κατά την άφιξη τους στο στρατόπεδο εξόντωσης, «καλωσόρισε» τους κρατούμενους η σιδερόφραχτη πύλη με τα ηλεκτροφόρα σύρματα, η ζωηρά φωτισμένη ταμπέλα “Arbeit macht frei” («η εργασία απελευθερώνει») και η πνιγηρή μυρωδιά από τους καπνούς των κρεματορίων.

«Όποιος πιστεύει ότι θα ζήσει, είναι τρελός. Έπεσε στην παγίδα τους. Εγώ όμως όχι. Το ξέρω ότι θα πεθάνουμε όλοι». Αυτές ήταν οι πρώτες σκέψεις του Λέβι όταν αντίκρισε το στρατόπεδο και έγινε μάρτυρας της πρώτης διαλογής, κατά την οποία οι ηλικιωμένοι, οι περισσότερες γυναίκες, οι μητέρες με τα παιδιά, οι πιο αδύναμοι και τα άτομα με αναπηρία οδηγήθηκαν προς εξόντωση στους θαλάμους αερίων. Τελικά, μετά από έναν ολόκληρο χρόνο εξάντλησης, πείνας, κακουχιών και στέρησης του δικαιώματος να νιώθει άνθρωπος, επέζησε για να αφηγηθεί την Ιστορία. Για να μην ξεχνάμε ποτέ ούτε εμείς, ούτε οι επόμενες γενιές, που θα χάσουν εντελώς κάθε ζωντανή σύνδεση με τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, την ακραία φρίκη που μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο ο φυλετικός φανατισμός και η μισαλλοδοξία.

Τον Ιανουάριο του 1945, οι Γερμανοί αποφάσισαν την εκκένωση του στρατοπέδου, λόγω της προέλασης των συμμαχικών δυνάμεων. Πήραν μαζί τους όλους τους κρατούμενους, τους οποίους στη συνέχεια τουφέκισαν. Οι μόνοι που έμειναν πίσω ήταν οι βαριά άρρωστοι, οι οποίοι δε μπορούσαν να περπατήσουν, τους οποίους δεν εκτέλεσαν πριν φύγουν. Μεταξύ αυτών ήταν και ο Πρίμο Λέβι, που είχε προσβληθεί από οστρακιά. Ο Πρίμο Λέβι μαζί με άλλους δύο Γάλλους συντρόφους του, ανέλαβαν να βρίσκουν πρακτικούς τρόπους, προκειμένου να εξασφαλίσουν για όλους την απαιτούμενη τροφή, νερό και θέρμανση, ώστε να μην πεθάνει κανείς από την πείνα και το κρύο.

Το 1946, παράλληλα με τη δουλειά του στο εργοστάσιο χρωμάτων της αμερικανικής πολυεθνικής DuPont, άρχισε να γράφει πυρετωδώς το βιβλίο «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος», στο οποίο αφηγήθηκε με νηφαλιότητα, ακρίβεια και απαράμιλλη αξιοπρέπεια τα βιώματα και τις εμπειρίες του από το πλέον απάνθρωπο αυτό βιολογικό και κοινωνικό πείραμα του Άουσβιτς, χωρίς ίχνος μίσους, χωρίς καμία υπερβολή. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1947 και από τη δεκαετία του 1960 διδάσκεται στα σχολεία της Ιταλίας. Στο βιβλίο του «Ανακωχή» περιγράφει την περιπετειώδη επιστροφή του στο Τορίνο. Τέλος, η άτυπη αυτή τριλογία συμπληρώνεται με το δοκίμιο «Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν», που εμβαθύνει στο που μπορεί να μας οδηγήσει το τέρας του φυλετικού διαχωρισμού και του ναζισμού. Στις 11 Απριλίου 1987 ο Πρίμο Λέβι έπεσε από την εσωτερική σκάλα του σπιτιού του στο Τορίνο και βρήκε ακαριαίο θάνατο.

Με το έργο του ο Λέβι αφήνει παρακαταθήκη στην ανθρωπότητα, περιγράφοντας με τρόπο λιτό, διαυγή και δομημένο, σε τι αδιανόητα εγκλήματα είναι δυνατό να προβεί ο άνθρωπος, εάν αφήσει το μίσος να κυριαρχήσει στο νου και την ψυχή του. Και εμείς ως διεθνής κοινότητα, αλλά και ως κοινωνίες, πρέπει να καταδικάσουμε απερίφραστα αυτούς τους θύλακες των ακραία αντισημιτικών συμπεριφορών που και σήμερα κάνουν την εμφάνιση τους.

Ο Γιώργος Σταμάτης είναι βουλευτής επικρατείας της Νέας Δημοκρατίας.