Τα τελευταία χρόνια, η ανάδειξη της δικαιωματικής προσέγγισης της αναπηρίας, ως του μόνου ενδεδειγμένου μοντέλου θεώρησης της, όπως αντικατοπτρίζεται και μέσα από τη Σύμβαση των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, έχει επηρεάσει καταλυτικά τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα με αναπηρία και οι οικογένειες τους διεκδικούν τη διαβίωση τους μέσα στην κοινότητα, με όρους αξιοπρέπειας και συμπερίληψης.
Μια διαδεδομένη διεθνής πρακτική, που εδώ και δεκαπέντε χρόνια εφαρμόζεται και στη χώρα μας, είναι η ίδρυση και λειτουργία στεγών υποστηριζόμενης διαβίωσης για άτομα με αναπηρία. Ο θεσμός των στεγών υποστηριζόμενης διαβίωσης ξεκίνησε ουσιαστικά στην Ελλάδα την περίοδο της οικονομικής κρίσης, ενώ τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται συστηματικά και οργανωμένα σε όλη τη χώρα.
Πρόκειται για σπίτια στην κοινότητα, εντός του αστικού ή του περιαστικού ιστού, χωρητικότητας είτε από 1 έως 4 ατόμων, είτε από 5 έως 9 ατόμων και έχουν ως στόχο την παροχή φροντίδας και τη δημιουργία των αναγκαίων όρων και κατάλληλων συνθηκών για την υποστήριξη της διαβίωσης των ατόμων με αναπηρία μέσα στην κοινότητα και την αποτροπή της απομόνωσης ή του διαχωρισμού από την κοινωνία. Στην πλειονότητα των στεγών υποστηριζόμενης διαβίωσης διαμένουν άτομα με νοητική αναπηρία, αυτισμό, σύνδρομο Down, ωστόσο μπορούν να δημιουργηθούν στέγες και για άτομα με κινητικές ή αισθητηριακές αναπηρίες, τα οποία δε μπορούν να διαβιώσουν αυτόνομα, χωρίς κατάλληλο υποστηρικτικό πλαίσιο.
Βασική στόχευση του θεσμού είναι η πραγματική προώθηση της ασφαλούς και αξιοπρεπούς, υποστηριζόμενης διαβίωσης των ατόμων με αναπηρία, η οποία εντάσσεται στο πλαίσιο του δικαιώματος για ανεξάρτητη διαβίωση και ένταξη στην κοινωνία, όπως αυτό κατοχυρώνεται στο αρ.19 της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. Το αρ.19 καλύπτει την ασφαλή και επαρκή στέγαση, καθώς και γενικές και ατομικές υπηρεσίες στην κοινότητα. Οι ΣΥΔ στελεχώνονται από εκπαιδευμένο επιστημονικό προσωπικό και επαγγελματίες φροντιστές και αποσκοπούν στην ψυχοκοινωνική αποκατάσταση και την ενδυνάμωση των ενοίκων, με στόχο την ενεργή κοινωνική τους ένταξη.
Προκειμένου να επιτευχθεί η κατάκτηση της αυτονομίας τους στο μέγιστο εφικτό επίπεδο, οι ωφελούμενοι εκπαιδεύονται αφενός στην ανάπτυξη πρακτικών και κοινωνικών δεξιοτήτων καθημερινής διαβίωσης και αφετέρου στην υποστηριζόμενη λήψη των αποφάσεων που τους αφορούν, που μαζί με την ανεξάρτητη διαβίωση αποτελούν την πεμπτουσία του δικαιωματικού μοντέλου της αναπηρίας. Τα άτομα με αναπηρία μαθαίνουν ότι έχουν δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό και την επιλογή και ότι πρέπει να εκφράζουν τις ανάγκες και τις επιθυμίες τους, έτσι ώστε να μετατρέπονται σε επιλογές για την καθημερινότητα και τη ζωή τους.
Έτσι τα άτομα με αναπηρία ανακτούν το δικαίωμα στην επιλογή, το οποίο περιορίζεται συνήθως στην πράξη από την έλλειψη ενημέρωσης και εκπαίδευσης, καθώς και την υποκατάσταση στη λήψη αποφάσεων από την οικογένεια και τους φροντιστές. Έτσι, διαμορφώνεται μια νέα κουλτούρα που θέτει στο επίκεντρο το άτομο και τις εξατομικευμένες ανάγκες του, το οποίο μπορεί να μετέχει πλήρως στα κοινωνικά δρώμενα και να αξιοποιεί τις ευκαιρίες που προσφέρουν οι τοπικές κοινωνίες, για εκπαίδευση, κατάρτιση, εργασία, πρόσβαση σε πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες.
Σε κάθε περίπτωση, η λειτουργία των στεγών υποστηριζόμενης διαβίωσης συνιστά μια αξιόπιστη απάντηση και μια βιώσιμη λύση στην αγωνία των γονιών, σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης των παιδιών τους όταν οι ίδιοι δε θα μπορούν πλέον να τα υποστηρίζουν.
Επιπρόσθετα, οι στέγες αποτελούν ένα ισχυρό εργαλείο για την πρόληψη και αποτροπή της ιδρυματοποίησης, ενώ έχει αποδειχθεί έμπρακτα ότι συμβάλλουν ουσιωδώς στην αποϊδρυματοποίηση ατόμων που ζούσαν χρόνια σε δομές κλειστής φροντίδας. Οι ένοικοι των στεγών αφήνουν ένα περιβάλλον κοινωνικής περιθωριοποίησης και διεκδικούν με ισότητα, αξιοπρέπεια και ορατότητα τη θέση τους στον κοινωνικό ιστό.
Ανάλογα με τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους, για ορισμένα άτομα με αναπηρία οι στέγες υποστηριζόμενης διαβίωσης μπορεί να παρέχουν μια λύση μόνιμης διαμονής με αυτονομία, ποιότητα και ασφάλεια, ενώ για άλλα αποτελούν ένα μεταβατικό στάδιο προς την επίτευξη της πλήρους ανεξάρτητης διαβίωσης.
Βασική στόχευση για την επόμενη ημέρα, πρέπει ν’ αποτελέσει η ένταξη του προοδευτικού αυτού θεσμού σε μια ευρύτερη ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική, βασισμένη σε μια ολιστική, συνεκτική προσέγγιση, που ενισχύει τη διαβίωση στην κοινότητα, έτσι ώστε να διασυνδέονται οι ωφελούμενοι με πολιτικές επαγγελματικής ένταξης, όπως είναι για παράδειγμα η θεσμοθέτηση της υποστηριζόμενης εργασίας.
Περαιτέρω, ένας ακόμη πυλώνας στην κατεύθυνση ενίσχυσης της αποϊδρυματοποίησης θα ήταν η ίδρυση και λειτουργία στεγών αυξημένης φροντίδας, για τα άτομα με βαριές και πολλαπλές αναπηρίες, προκειμένου να διαβιούν στην κοινότητα με ισοτιμία και αξιοπρέπεια, χωρίς διακρίσεις και κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού.
Η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, έχει αποδείξει από το 2019 στην πράξη, ότι ενισχύει ενεργά τις στέγες υποστηριζόμενης διαβίωσης, γιατί προάγουν την κοινωνική συμπερίληψη των ατόμων με αναπηρία και ενθαρρύνουν την ορατότητα τους, ενώ παράλληλα αποτελούν ένα ισχυρό και αποτελεσματικό μέσο για τη μετάβαση από την ιδρυματική φροντίδα σε μια υψηλής ποιότητας και ολοκληρωμένη φροντίδα σε επίπεδο κοινότητας.
Ο Γιώργος Σταμάτης είναι βουλευτής Επικρατείας της ΝΔ.
