Η επιταγή της φιλελεύθερης διανόησης είχε πυροδοτήσει την αντίσταση κατά της «ελέω θεού» εξουσίας ηγεμόνων και κληρικών. Τον 19ο αιώνα, μέγα άνυσμα είχε διαγραφεί από την υποτέλεια ως την επιλογή του πώς θα ζουν και ορίζουν οι λαϊκοί τον χώρο τους. Νέους τρόπους είχαν αναδείξει οι αστοί και οι δρόμοι του εμπορίου, έξω από τον λήθαργο των δογμάτων. Τις επαναστάσεις τις φέρανε οι κρίσεις που είχαν επιβάλει οι ευρωπαϊκοί πόλεμοι – σε χώρες και αγαθά που για όλους θα αρκούσαν, αν οι ταγοί δεν ήταν πλεονέκτες.

Με το κήρυγμα «Ελευθερία- Ισότης- Αδελφοσύνη» έλπισαν και πολλοί Έλληνες στην ανεξαρτησία τους. Η Γαλλική επανάστασις και ο Ναπολέων έκαμε, κατά την γνώμην μου, να ανοίξουν τα μάτια του κόσμου. Πρωτύτερα τα έθνη δεν εγνωρίζοντο, τους βασιλείς τους ενόμιζον ως θεούς της γής, και ό,τι και αν έκαμναν, το έλεγαν καλά καμωμένο, λέει ο Κολοκοτρώνης, στα απομνημονεύματά του.

Φάνηκε, όμως, από τη συνθήκη της Αμιένης (1802) ότι ο Ναπολέων αναγνώριζε την «προστασία» της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ακόμα και στην Ιόνιο Πολιτεία. Κι εξανεμίστηκαν οι ελπίδες για «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη». Ανάγκη, τώρα, να στηριχτούν οι Έλληνες στις δικές τους δυνάμεις. Το σύγγραμμα «Νομαρχία, Ἤτοι Λόγος περὶ Ελευθερίας, υπό ανωνύμου του Έλληνος» κυκλοφόρησε το 1806 στην Ιταλία, αφιερωμένο «Εις τον Τυμβον Τοῦ μεγάλου καὶ ἀειμνήστου Ἕλληνος, ΡΗΓΑ», ως «ἀρραβῶνας ἐκδικήσεως τοῦ λαμπροῦ αἵματός του κατὰ τῶν τυράννων τῆς Ἑλλάδος».

Στις είκοσι χιλιάδες τους υπολόγιζε η Νομαρχία» τους διασπαρμένους Έλληνες που σπούδαζαν στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια – Ιατρική κυρίως, αφού «το θηριώδες έθνος εις μόνους τους ιατρούς αναγκάζεται να υποκρίνεται κάποιαν ημερότητα» (Κοραής). Το έργο του ξεσηκωμού όρισε για σκοπό της η εταιρεία – ανάμεσα στις τόσες που γεννιούνταν στους επαναστατημένους τόπους της Ευρώπης – που την ονόμασαν «Φιλική». Μέλη της έγιναν και πολλοί σπουδαγμένοι στη Διασπορά, που ήταν σε θέσεις ανώτατες, πρωτοστατούσαν στην ίδρυση σχολείων ελληνικών, έγραφαν επιστήμες και λογοτεχνία. Οι Αθάνατοι και Ωραίοι, που επέλεξαν «σβησμένοι απ’ την Ανατολή, ν΄ανατείλουνε στη Δύση», και «όπου γεράματα και σκότη, να σπείρουνε μιαν Ελλάδα και μια νιότη». (Κωστή Παλαμά : Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου, 1899).

Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου που γεννήθηκε η «Φιλική», κι αφού ο Ναπολέων είχε ηττηθεί από τους συνασπισμένους αντιπάλους του, οι τρείς νικήτριες ευρωπαϊκές δυνάμεις – Αυστρία, Ρωσία και Πρωσία – μαζεύτηκαν στη Βιέννη να στήσουν ισορροπίες για την νέα τάξη πραγμάτων. Όταν τελείωσε το συνέδριό τους, τον Ιούνιο του 1815, διακηρύξανε τις «ελέω θεού» εντολές «Στο όνομα της Αγίας και Αδιαιρέτου Τριάδος (σύμπτωσις!), και «σύμφωνα με τις επιταγές της Αγίας Γραφής»: Άρθρο 1ο. Σύμφωνα με τις επιταγές της Αγίας Γραφής που παραγγέλλουν σε όλους τους ανθρώπους να θεωρούν αλλήλους αδελφούς, οι τρεις συμβαλλόμενοι μονάρχες θα παραμείνουν ενωμένοι με δεσμούς πραγματικής και ακατάλυτης αδελφοσύνης και, θεωρώντας αλλήλους συμπατριώτες, θα παρέχουν ο ένας στον άλλον βοήθεια, συνδρομή και αρωγή σε κάθε ευκαιρία και κάθε τόπο. Θεωρώντας τους εαυτούς τους πατέρες των υπηκόων τους και των στρατών τους, θα τους καθοδηγήσουν στο πνεύμα αδελφοσύνης από το οποίο διακατέχονται οι ίδιοι, για να προστατεύσουν τη θρησκεία, την ειρήνη και τη δικαιοσύνη.

Η Ιατρική είχε άρδην εξελιχτεί χάρις στους πολέμους, καθότι «Πόλεμος πάντων Πατήρ» – η ηρακλείτεια ρήση που αφορούσε στη φυσική κίνηση της ύλης και την επιβίωση, δίδασκε επιστήμη πάνω στα σώματα των αμάχων και τα πτώματα των πολεμιστών.

Εμπειρική ήταν η ιατρική περίθαλψη στην Οθωμανοκρατούμενη Ελλάδα. Διαβάζουμε από τις πηγές της εποχής ότι η αναισθησία ήταν άγνωστη και αντισηψία γινόταν με ρακή. Ρακή και στα τραύματα και αλοιφές από λεύκωμα αυγού και λάδι, ή σαπούνι. Για την αιμόσταση, οινόπνευμα και πυρακτωμένο σίδερο. Κίνα και κινίνη, για τον ελώδη πυρετό, τη γρίπη, τους πονοκεφάλους κ.α. Για αιμοπτύσεις από τραύματα του θώρακα, ζεσταμένο κρασί με βούτυρο, «μούχλα» για την θεραπεία λοιμώξεων και μολυσμένων τραυμάτων. Για τους πυρετούς μαλάξεις με λάδι, και για τις γριπώδεις συνδρομές αφεψήματα από ξηρά σύκα και ξυλοκέρατα, ή ζεσταμένο κρασί με πιπέρι. Για μώλωπες και οιδήματα, βούτυρο ζεσταμένο. Τα φάρμακα ήτανε δρόγες από την ύπαιθρο. Για τη συρραφή τραυμάτων, βελόνα και κλωστή, ή «Προσαγόμενοι μεγάλοι ζωντανοί μέρμηγκες, έδακνον τα χείλη του τραύματος, κεκλεισμένα, αμέσως δι’ αποκοπτομένου του σώματος αυτών, έμενεν η κεφαλή σχηματίζουσα ούτω βελονιάν ικανώς ισχυράν»( Μακρυγιάννη, Άπομνημονεύματα). Για υπνωτικό είχαν το αφιόνι: «Τα μικρά παιδιά όλα να τα ποτίσουν αφιόνι οι γονείς, άμα σκοτειδιάσει για να μη κλαίνε» (ΙΕ΄ άρθρο του συμφωνητικού της Φρουράς του Μεσολογγίου πριν την έξοδο).

Χριστίνα Γιαννακάκη, Εκπαιδευτικός

Δημήτριος Δουγένης, Ομ. Καθηγητής Καρδιοχειρουργικής, ΕΚΠΑ

Το επισυναπτόμενο κείμενο/μελέτη αποτελεί απόσπασμα από το αφιέρωμα « Έλληνες Ιατροί & Ιατρική Επιστήμη από Αλώσεως, φύλλο 3ο: Στα χρόνια της Επανάστασης» , Συγγραφή Χριστίνα Γιαννακάκη, Εκπαιδευτικός, Msc Cognitive Science, Επιμέλεια Δημήτριος Δουγένης, Ομ Καθηγητής Καρδιοχειρουργικής , ΕΚΠΑ. Για την Διεθνή Εταιρεία Καρδιοθωρακοχειρουργών της Ελληνικής Επιστημονικής Διασποράς.