Διαγράφεται μια λύση για τα γλυπτά του Παρθενώνα που φαίνεται η βέλτιστη υπό τις συνθήκες. Ταυτόχρονα όμως σαλεύει πάλι το φίδι του εθνοκάπηλου μαξιμαλισμού, αυτή η ενδημική κατάρα της ελληνικής πολιτικής ζωής.
Η Ελλάδα ως ιστορικός τόπος και σύμβολο πολιτισμού είναι η κληρονόμος του αμύθητου πνευματικού πλούτου της αρχαιότητας. Ομως οι νομικές και πολιτικές διαστάσεις της σχέσης είναι άκρως περίπλοκες. Είναι το ελληνικό κράτος νόμιμος ιδιοκτήτης των πολεμιστών του Ριάτσε, του βωμού του Διός της Περγάμου, των γλυπτών της Αφαίας, της Αφροδίτης της Μήλου; Το εγκυρότερο επιχείρημα για την επιστροφή των γλυπτών είναι, όπως δήλωνε ο Δ. Παντερμαλής, η αισθητική ενότητα του μνημείου που ακρωτηριάσθηκε βιαίως, κι όχι «τα δίκαια της φυλής». Η ανεπίλυτη νομική περιπλοκή πρέπει επομένως να παρακαμφθεί επιτρέποντας και στις δύο πλευρές να μείνουν πιστές σε θεμελιώδεις αρχές τους.
Μόνο έτσι θα επιτευχθεί το πρακτικό αποτέλεσμα που θα αποφέρει παγκόσμιο πολιτιστικό όφελος, αλλά και εθνικό για τη χώρα. Οι εθνολαϊκιστές και οι κομματικοί κεκράκτες θα ασχημονήσουν, αλλά πρέπει να απομονωθούν. Η επανένωση της ζωφόρου θα τελεσφορήσει μόνο μέσα από μία διαπραγμάτευση ίσων. Αν προσέλθεις με σκοπό την ταπείνωση του συνομιλητή (πολιτιστικός ιμπεριαλισμός κτλ.), όπως οι ιαχές της κερκίδας απαιτούν, τότε δεν επιθυμείς την επανένωση.
Από ‘κει και πέρα οι τίτλοι πολιτιστικής κληρονομιάς κερδίζονται, ανανεώνονται ή και λήγουν μέσα από την δημιουργική αξιοποίησή της. Και οι ελληνικές πολιτικές και πνευματικές ηγεσίες δεν την έχουν διαχειρισθεί με επιστημονική σοβαρότητα και σεβασμό. Στο σχολείο, αν και «διδασκόμαστε» (δηλαδή, ονόματα και ημερομηνίες) αρχαία ιστορία κάθε χρόνο, ποτέ κανείς δεν μας πληροφόρησε περί της ζωφόρου και της σημασίας της ως μνημείου δημοκρατικής ζωής, κι ούτε για την αρπαγή του
Ελγίνου. Το θέμα ήταν ανύπαρκτο μέχρι τη δεκαετία του ’80, όταν ανακινήθηκε ως στοιχείο μιας κυρίαρχης αντιευρωπαϊκής δημαγωγίας. Ηταν η εποχή που ο τότε πρωθυπουργός κάθε που πήγαινε στις Βρυξέλλες ζωνόταν τ’ άρματα «για να δώσει μάχη» με τους κακούς – ενώ διασπάθιζε ασύστολα τα διεσεκατομμύριά τους.
Ο καθηγητής Α. Νεχαμάς περιέγραψε πρόσφατα την εμπειρία όλων μας που σπούδασαν κάποια στιγμή στο εξωτερικό. Τότε μόνο, μελετώντας τα αρχαιοελληνικά κείμενα στην ολότητά τους και αναλύοντας κριτικά τις ιδέες που ανθούν εκεί, κατανοήσαμε το συγκλονιστικό ανθρώπινο βάθος τους. Στην Ελλάδα είχαμε μάθει μόνο να κλίνουμε το β΄ ενικό πρόσωπο του αντιπαρακατατίθημι σε όλους τους χρόνους και εγκλίσεις.
Από την δεκαετία του ’60 και μετά ένας γιγαντιαίος συλλογικός βανδαλισμός υπό την ενθάρρυνση του κράτους κατέστρεψε το νεοκλασσικό πρόσωπο της Αθήνας που την πολιτογραφούσε ως ευρωπαϊκή πόλη και έδενε οργανικά με την αρχιτεκτονική του Ιερού Βράχου. Σήμερα αυτός ξεχωρίζει ως μία ελάχιστη νησίδα ανθρωπιάς μέσα στην επιθετική βαρβαρότητα του τσιμέντου.
Μέχρι πρότινος τα μνημεία της αρχαίας Αγοράς με πρόσωπο στην Αδριανού ήταν βαμμένα με αηδείς ασχήμιες. Πριν περικλειστεί σε κιγκλίδωμα το μνημείο του Φιλοπάππου ήταν κι αυτό καλυμμένο με αισχρότητες.
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το σπουδαιότερο στον κόσμο στο αντικείμενό του, δίνει την εντύπωση αποθήκης υλικών. Και τα ενδιαφέροντα σχέδια για την επέκταση και αναμόρφωσή του δεν θα πραγματοποιηθούν ποτέ, επειδή την περιοχή διεκδικούν ως επικράτειά τους βίαιες συντροφίες με ισχυρή στήριξη -από κόμματα που σήμερα κόπτονται ότι «υποκύπτουμε στους Αγγλους».
Τέλος, δεν ξεχνιέται και ούτε συγχωρείται, η επανειλημμένη χρήση των Προπυλαίων και των τειχών της Ακρόπολης ως απλώστρας για την επίδειξη των ιδεολογικών κουρελιών διαφόρων συντεχνιών και κομμάτων.
Τα αίσχη τούτα ακυρώνουν κάθε αυτάρεσκη πρόφαση ότι είμαστε η πατρίδα του πολιτισμού.
Ο κ. Περικλής Σ. Βαλλιάνος είναι ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ.
