Ενας χιμπατζής στο Αττικό Ζωολογικό Πάρκο διαφεύγει από τον χώρο φύλαξής του. Θανατώνεται. «Για να προστατευτούν οι φροντιστές» είπαν. Σε ρευστούς κι αβέβαιους καιρούς και οι λέξεις πάσχουν, χάνουν την καταγγελτική τους δύναμη. «Θανάτωση»; «Ευθανασία»; «Φοβερά Προστασία»; «Φόνος»; Πιο «φτωχές και πιο δόλιες» απ’ ό,τι είχες θελήσει γίνονται και οι λέξεις.
Ιούνιος 2022. Στην οπλοφορούσα Αμερική με απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, αίρεται το δικαίωμα στην άμβλωση. Ο χρόνος αναποδογυρίζεται. Οι τυχαίες συμπτώσεις γράφουν τη δική τους ιστορία. Δεν υπάρχει αθωότητα στο τυχαίο.
Ιούνιος 1984. Την ίδια μέρα πριν από 38 ακριβώς χρόνια πεθαίνει ο Μισέλ Φουκό. Εκείνος που μίλησε με έναν μοναδικό τρόπο για την αδιάλειπτη επιτήρηση και εποπτεία των ανθρώπων σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής τους ζωής.
Το Πανοπτικόν του Μπένθαμ υπήρξε πηγή έμπνευσης για τη σκέψη του. Ενας ένθετος πύργος στο μέσο της φυλακής απ’ όπου οι φύλακες επιτηρούν άγρυπνα και σταθερά τα κελιά που εκτείνονται τριγύρω σε ακτινωτή διάταξη. Τα δικτυωτά παραθυρόφυλλα επιτρέπουν τη διαρκή παρακολούθηση των έγκλειστων χωρίς αυτοί να το αντιλαμβάνονται. Η πρόοδος του Διαφωτισμού. Σε ρήξη με μακραίωνες τις πρακτικές των σωματικών βασανιστηρίων ο κατηγορούμενος οφείλει τώρα όχι να τιμωρηθεί αλλά να «αναπροσαρμοστεί», να «βελτιωθεί». Η συνεχής επιτήρηση και εποπτεία εντάσσονται σε αυτό τον στόχο.
Οσο πιο πολύ αλλάζει τόσο ίδιο μένει.
«Νιώθω εγκλωβισμένη», «φοβάμαι», λέει μια νεαρή Αφροαμερικανίδα που νιώθει με ανατριχίλα την αναπνοή του Τραμπ στον σβέρκο της. Τι θα γίνει αν μείνει έγκυος δίχως τη θέλησή της; Ο θάνατος είναι εδώ και της κλείνει συνωμοτικά το μάτι.
Τι, αλήθεια, θα κάνει η νεαρή κοπέλα; Σε ποιον ανήκει το σώμα της; Η επιθυμία της; Σε ποιον ανήκει η ζωή της; Υπάρχει μέλλον;
– Θα αναγκαστεί να φέρει στον κόσμο ένα παιδί που δεν θέλησε να γεννήσει, με ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για την ανεξιχνίαστη και υπονομευμένη πορεία ζωής ενός «ανεπιθύμητου παιδιού»;
– Το κόστος της άμβλωσης θα ανεβεί στα ύψη. Θα υποχρεωθεί λοιπόν να καταφύγει σε μία ακόμα παράνομη άμβλωση, σε ύποπτες υγειονομικές συνθήκες που έχουν οδηγήσει στον θάνατο εκατομμύρια γυναίκες στο παρελθόν;
– Σε τι ανείπωτες διαδικασίες θα υποχρεωθεί να οδηγηθεί; Πόσα ενοχικά μονοπάτια θα διαβεί; Ενοχές: Οι μαθημένες, έμφυλες συμπεριφορές που παροτρύνουν τη γυναίκα να ενδοβάλλει την επιθετικότητά της. «Να τα βάζω με τον εαυτό μου και όχι με τον άλλον». «Φταίω, έπρεπε να είχα προσέξει, μπορούσα να αποφύγω την άμβλωση, εγώ φταίω». Λόγια συμβατά με τις ταυτίσεις της θηλυκότητας και όχι βέβαια με τα ιδεώδη του ανδρισμού.
H επιστροφή στον Μεσαίωνα ανοίγει τον ασκό του Αιόλου. Στο προσκήνιο και πάλι οι διχοτομήσεις, οι βίαιες παραμορφώσεις. Η πρόσληψη της γυναίκας είτε μέσα από μια εξιδανικευτική (και άρα τυραννική) αγιοποιημένη μητρική λειτουργία, είτε μέσα από τη δύναμη του «κακού» που επιφέρει, «φονεύοντας» το έμβρυό της.
«Είμαι το σώμα μου».
Το γυναικείο σώμα στο συλλογικό φαντασιακό δεσπόζει ως τόπος αγάπης και πληγής. Οι αναπαραστάσεις του στην τέχνη, τη μυθοπλασία, τη μυθολογία, τη θρησκεία, ανοίγονται στην αμφιθυμία. Γεννούν έλξη και δέος. Εξαίσιο και μιαρό, σαγηνευτικό και επικίνδυνο, πηγή ευχαρίστησης, τροφής, αλλά και πηγή δεινών και ολέθρου. Ερως και θάνατος μαζί.
Στον Μεσαίωνα έφτιαχναν κάτι αγάλματα συγκλονιστικά στη συμβολική τους αποκαλυπτικότητα. Ενώ μπροστά παρουσίαζαν μια ιδανική, αγία γυναικεία εικόνα του προκαλούσε το δέος και τον θαυμασμό, από πίσω εμφάνιζαν ένα σώμα γεμάτο πληγές, ασχήμια, ρυπαρότητα, που γέμιζε αποστροφή και πανικό.
Η γυναίκα είναι εκείνη που σαν κάποιες θεές ανατολικών χωρών δίνει τη ζωή αλλά και τον θάνατο. Είναι εκείνη που με το σώμα της υπενθυμίζει στο μικρό παιδί την αναπότρεπτη ύπαρξη της έλλειψης, του κενού, του χάσματος, του ευνουχισμού.
Υπάρχει και η Γεωργία, στην άλλη όχθη του ωκεανού. Είναι εργαζόμενη και ανεξάρτητη.
«Νιώθω ευτυχής που έκανα την άμβλωση. Δεν το μετανιώνω ούτε στιγμή» υποστηρίζει. «Κι όμως είναι στιγμές που νιώθω μια κάποια παραξενιά, ένα κάτι διαπερνά τη σκέψη μου. Κάτι σαν σκιά, μια πρόσκαιρη φευγαλέα σαν καυτή ανάσα σκιά…».
Ποιος είπε ότι η άμβλωση είναι κάτι το απλό;
Το δικαίωμα στη σκιά είναι και αυτό δικαίωμα της γυναίκας. Ενα ολότελα δικό της δικαίωμα, όπως και η άμβλωση.
Καμιά πρόοδος δεν εμποδίζει τη γυναίκα να έχει ως κρυφό συνομιλητή της μια αγωνία. Μια αγωνία που θα βρίσκει πάντα τους δικούς της τρόπους διαφυγής από τον επίσημα εκφρασμένο θεσμικό λόγο. Μια αγωνία όμως που εν τέλει είναι σε θέση να συνομιλεί με τις ενορμήσεις της ζωής δίχως να υποτάσσεται στις ενορμήσεις του θανάτου.
Μια αγωνία από τη μεριά της ζωής. Μια αγωνία που αφήνει χώρο για την ελπίδα ακόμα και ενάντια σε κάθε ελπίδα. Γένους θηλυκού μια τέτοια στάση!
(Υστερόγραφο: Μια διαπίστωση της τελευταίας στιγμής: ο αυτόματος διορθωτής το «έμφυλο» το μετατρέπει αυτόματα σε «έκφυλο»!…)
*Η κυρία Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι καθηγήτρια Ψυχολογίας, συγγραφέας.
