Γαλλία: μια χώρα περίβλεπτη. Με μεγάλη οικονομική, πολιτική και πολιτιστική δύναμη, με πυρηνική ισχύ, ισχυρό κράτος πρόνοιας και ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση – ειδικά στην παρούσα συγκυρία – της όλης ευρωπαϊκής πολιτικής. Επιπρόσθετα μια ώριμη δημοκρατία, πρώτη χώρα όπου θεσμοθετήθηκε η καθολική ψήφος, με πανίσχυρο αρχηγό κράτους – κάποιοι μάλιστα μιλούν για αιρετή μοναρχία – ο οποίος διαθέτει ασύγκριτα μεγάλα περιθώρια διεθνοπολιτικών επεμβάσεων.
Και όμως… Είναι μια χώρα με κοινωνικό ιστό στα πρόθυρα της διάρρηξης, με μεγάλη πεζοδρομιακή αμφισβήτηση της εξουσίας, η οποία συχνά καταλήγει σε βία αδιανόητη. (Ακόμη και την Πρωτομαγιά μετά την επανεκλογή Μακρόν το ποτάμι της λαϊκής οργής ξεχείλισε τους δρόμους… Και ας έλεγε ο Βίκτορ Ουγκό πως το δικαίωμα στην καθολική ψήφο κατήργησε καθολικά το δικαίωμα στην εξέγερση…)
Ισως βέβαια αυτή η διάχυτη τάση για εκρήξεις κοινωνικής οργής που οδηγούν σε υπερβολές πεζοδρομιακής βίας (τόσο από διαδηλωτές όσο και από όργανα της τάξης) να οφείλεται στο συγκρουσιακό DNA της φυλής, το οποίο τόσο συχνά έχει εκδηλωθεί: από τη σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου μέχρι το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων, που τροφοδοτήθηκε από έναν οικολογικό φόρο στα καύσιμα. Μπορεί επίσης στην παρούσα συγκρουσιακότητα της δημόσιας ζωής συμβολή να έχουν – μάλλον έχουν με βεβαιότητα – τόσο ο σωρευμένος φόβος της δεξιάς φτωχής Γαλλίας για την απειλή της εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας της χώρας, ως αποτέλεσμα μακροχρόνιων επιλογών της μεταναστευτικής πολιτικής, όσο και η οργή της αριστερής φτωχής Γαλλίας, για κάποια προκλητικά υπέρ των πλουσίων μέτρα που πήρε κατά την 1η πενταετία του ο επανεκλεγείς πρόεδρος.
Ωστόσο και η θεσμικοπολιτική αρχιτεκτονική της χώρας παίζει τον ρόλο της, δημιουργώντας στους οπαδούς των άκρων την αίσθηση πως μόνο διά του πεζοδρομίου μπορεί να καταστεί η φωνή τους ευήκοη: Για παράδειγμα, στις προεδρικές εκλογές του 2017, στον 1ο γύρο, οι δυνάμεις των άκρων – δηλαδή Λεπέν και Μελανσόν αθροιστικά, αλλά και του εθνικιστή Ντιπόν – Ενιάν – δεν υπολείφθηκαν πολύ του 50% του συνόλου των εγκύρων ψήφων. Πόσους βουλευτές εξέλεξαν οι τρεις τους στη συνέχεια; Μόλις 25 (8+17+0), αρκετά λιγότερο από το 5% του συνολικού αριθμού 577.
Αυτή δε η ακραία υποαντιπροσώπευση, η πέραν κάθε ανεκτού ορίου στρέβλωση της αντιπροσωπευτικότητας του θεσμού που κατ’ εξοχήν δίνει υπόσταση στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, δηλαδή της Βουλής, μάλλον θα αναπαραχθεί και στις εκλογές που έρχονται. Εστω και κάπως μειωμένη, αφενός μεν γιατί αυτή τη φορά στις προεδρικές εκλογές αθροιστικά τα κόμματα των άκρων έφτασαν το… 55%, αφετέρου δε γιατί – σε αντίθεση με τη Δεξιά – η Αριστερά θα κατέβει ενωμένη, αφού Ανυπότακτοι, Κομμουνιστές, Σοσιαλιστές και Οικολόγοι συμφώνησαν να μοιράσουν τις περιφέρειες (αλλά βέβαια μόνο δεδομένη δεν είναι η προσέλευση των ψηφοφόρων των άλλων κομμάτων εκεί όπου δεν θα υπάρχει δικός τους υποψήφιος).
Αυτή, λοιπόν, η ακραία στρέβλωση του κοινοβουλευτικού βίου – η οποία τροφοδοτεί τη βία του πεζοδρομίου – οφείλεται στους εξής λόγους:
Πρώτον, οι κοινοβουλευτικές εκλογές, αφότου η θητεία του προέδρου έγινε ισόχρονη προς αυτή της Εθνοσυνέλευσης, δηλαδή επίσης πενταετής, διεξάγονται αμέσως μετά τις προεδρικές. Αυτές θεωρείται πως καθορίζουν την κεντρική πολιτική κατεύθυνση της χώρας, άρα η αποχή στις ακολουθούσες βουλευτικές εκλογές εκτινάσσεται. (Στον 1ο γύρο των κοινοβουλευτικών εκλογών το 2017 ήταν αρκετά άνω του 50%, υπερδιπλάσια από ό,τι τις προεδρικές εκλογές της ίδιας χρονιάς: κυρίως δε απέχουν οι ψηφοφόροι των ηττηθέντων προεδρικών υποψηφίων, ενώ αυτοί του εκλεγέντος προέδρου πάνε περισσότερο στις κάλπες για να του δώσουν τα κοινοβουλευτικά μέσα της πολιτικής του.)
Δεύτερον, οι βουλευτές στη συγκεκριμένη χώρα εκλέγονται σε 577 μονοεδρικές περιφέρειες, με πλειοψηφικό σύστημα δύο γύρων. Στις περιφέρειες στις οποίες προκρίνεται στον 2ο γύρο υποψήφιος κάποιου εκ των δύο άκρων, δεν μπορεί – παρά την «επικοινωνία των αντισυστημικών» – να προσελκύσει το σύνολο των ψηφοφόρων του άλλου άκρου, με αποτέλεσμα να είναι πιθανότερη η εκλογή εκείνου που πρόσκειται στον προσφάτως εκλεγέντα πρόεδρο. (Είναι ελάχιστες οι περιφέρειες όπου ο 2ος γύρος διεξάγεται με τρεις υποψηφίους: για να μπορεί να παραμείνει ο αρχικά καταταγείς τρίτος στην επαναληπτική ψηφοφορία, πρέπει να πάρει άνω του 12,5% των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους, δηλαδή συχνά – με δεδομένη την αποχή – άνω του 25% των έγκυρων ψήφων.)
Τρίτον, οι στρεφόμενοι στα άκρα νέοι και οι φτωχοί – που ούτως ή άλλως απέχουν περισσότερο – ακόμη πιο πολύ απέχουν στις βουλευτικές εκλογές, ενώ ο Ιούνιος για άλλους νέους είναι περίοδος εξετάσεων και για άλλους περίοδος διακοπών.
Αν λοιπόν εκτιμήσουμε την προνομιακή διείσδυση που έχουν Μελανσόν και Λεπέν στα λαϊκότροπα/«λούμπεν» στρώματα – στις μεγάλες εποχές του, με Ζακ Ντικλό, Ζορζ Μαρσέ ή Ρομπέρ Ι, το ΚΚΓ δεν πετύχαινε ανάλογη διείσδυση στη γαλλική εργατική τάξη όσο σήμερα αυτοί οι δύο -, η λαϊκή Γαλλία αισθάνεται αποκλεισμένη από ένα πολιτικό σύστημα κατευθυνόμενο και ελεγχόμενο από τις ελίτ και τις Βρυξέλες. Και το πολεμάει βίαια.
Ο Μακρόν κάτι αισθάνθηκε και μιλάει, έστω και αν περιοριστούν οι μεταρρυθμιστικές δυνατότητες της νέας κυβέρνησης, για εισαγωγή απλής αναλογικής, με παράλληλη επαναφορά της επταετούς προεδρίας, ώστε – με νέα θεσμική αρχιτεκτονική και εναλλασσόμενες πλειοψηφίες για υπερψήφιση νόμων – να μην κινδυνεύσει το κοινωνικό καθεστώς από ένα αντιπροσωπευτικό σύστημα μη αντιπροσωπευτικό της κοινωνίας. Αλλά μέχρι τώρα είχε απέναντι τη Γερουσία (στην οποία πλειοψηφούν ακόμη οι γκωλικοί, παρά το 4,7% της Περκές!).
Ο κ. Θανάσης Διαμαντόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης.
