Εχει όρια η πάλη κατά της συνταγματικής δημοκρατίας;

Σου εξιστορώ
τα μεγάλα μου ναυάγια

Σου μιλώ για τους συντρόφους μου τους πνιγμένους

Διονύσης Χιόνης,

Του έρωτα και του θανάτου

Η αναθεώρηση/ανασυγκρότηση/αναγέννηση της Δημοκρατίας σημαίνει πρωτίστως μεγαλύτερη συμμετοχή του Δήμου (δηλαδή των πολιτών) και αποτελεσματικότερο έλεγχο του Κράτους (δηλαδή των φορέων της εξουσίας) από τους πολίτες, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Συντάγματος. Σημαίνει επίσης ορθολογισμό στη διοίκηση, ρεαλισμό στον σχεδιασμό, κοινωνική συναίνεση/συγκατάθεση στη λήψη αποφάσεων με σκοπό τον πλουραλισμό, την πολυφωνία και την προστασία των δικαιωμάτων, μακριά από αυθαιρεσίες, αυταρχισμούς ή ιδεοληψίες.

Το νέο κοινωνικό συμβόλαιο/συμφωνία Πολιτείας – πολιτών πρέπει συνεπώς να μη στηρίζεται σε κάποιον πολιτικό μεσσιανισμό ή κομματικό επαναστατισμό αλλά να απελευθερώνει όλες τις δυνάμεις οι οποίες προσβλέπουν στη γενική πρόοδο και ευημερία (και όχι μόνον την επιβίωση  των ισχυρών ή των υπάκουων).

Η Δημοκρατία δεν αλλάζει πρόσωπο με τανκς, με βόμβες ή με «εξορίες» των αντιπάλων, καθώς διαθέτει εγγενή πολιτική ηθική που υπερβαίνει τις όποιες σκοπιμότητες ή αρνητικές καταστάσεις.

Φρουροί της Δημοκρατίας δεν είναι επομένως οι ένοπλοι στρατιώτες ή οι «επαναστάτες», ούτε οι κάθε είδους κουκουλοφόροι, κρανοφόροι ή ροπαλοφόροι, ή ακόμα και οι ανορθολογικοί σταυροφόροι. Ολοι εκείνοι υπονομεύουν ή υποσκάπτουν τη Δημοκρατία και συγκροτούν – μαζί με την Τρομοκρατία – τους χειρότερους εχθρούς της. Το Πολίτευμα προστατεύουν οι θεσμοί και οι πολίτες, άνθρωποι που ακόμα κι όταν εξεγείρονται το πράττουν επώνυμα και στο φως (και όχι ως ανώνυμοι και αυτόκλητοι «εισαγγελείς της νύχτας»).

Προφανώς από τη μία η βία και η καταστολή, ως συνέπειες των ανισοτήτων και των αδικιών, και από την άλλη η διαφθορά, ως καρκίνωμα της κακοδιαχείρισης και των ατασθαλιών, στιγματίζουν τη Δημοκρατία και πολλές φορές τραυματίζουν το Κράτος Δικαίου, τη διάκριση των εξουσιών, τον κοινοβουλευτισμό ή και την αρχή της νομιμότητας, σε βαθμό μάλιστα που δίνει την ευκαιρία σε μερικούς να μιλάνε για «εγκληματική Δημοκρατία». Το πρόβλημα αυτό δεν είναι ηθικολογικού χαρακτήρα αλλά συναρτάται με το κομματικό φαινόμενο (συγ-κάλυψη των «δικών μας παιδιών») και τις θεσμικές αδυναμίες λειτουργίας του Πολιτεύματος (έλλειψη διαφάνειας και λογοδοσίας).

Ως ισοδύναμα και ισότιμα μέλη της πολιτικής κοινότητας οι πολίτες αναζητούν ασφάλεια αλλά όχι με όρους ανομίας, επιθυμούν ισότητα ευκαιριών αλλά όχι στη βάση πελατειακών σχέσεων με το κομματικό σύστημα, θέλουν να συμμετέχουν στο «κοινό καλό» αλλά όχι σαν άτομα δεύτερης κατηγορίας.

Το καθήκον της πολιτικότητας (duty of civility) δεν ταυτίζεται με τη βία και την παρανομία γιατί θεμελιώνεται στην έννοια της «δημοκρατικής κοινωνίας», η οποία προστατεύει κάθε άνθρωπο από την καταπίεση, τις διακρίσεις και κυρίως τον φόβο.

Δεν νοείται συνεπώς Δημοκρατία χωρίς ηθική και κοινωνική συστράτευση του λαού με τις εξουσίες, οι οποίες άλλωστε από αυτόν απορρέουν. Εχει αποδειχθεί ότι ούτε η έλλειψη συνοχής των κοινωνικών τάξεων ούτε η μειωμένη εμπιστοσύνη στους κοινωνικούς φορείς και εταίρους ζημιώνουν τη Δημοκρατία τόσο πολύ όσο ο απαθής/απενεργοποιημένος πολίτης, ο οποίος αφήνει (εν αγνοία του;) χώρο δράσης/υποκατάστασης στους μυστικοσυμβούλους και στους τεχνοκράτες. Η απουσία ελέγχου και διαφάνειας της εξουσίας μετουσιώνει το αξιακό (value oriented) πολιτικό σύστημα διαχείρισης της κοινωνικής ζωής σε μεταρρυθμιστικό/τεχνικό (policy oriented) σύστημα διακυβέρνησης.

Η Δημοκρατία οφείλει να χειραφετηθεί απελευθερωνόμενη από τις Αγορές, τις Ελίτ πλούτου, τους (ένθεν/κακείθεν) ακραίους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την ενίσχυση της παρεμβατικότητας της κοινωνίας των πολιτών (civil society), με την έννοια της ενδυνάμωσης των σχέσεων Δημοκρατίας – Κοινωνίας και εξισορρόπησης με τις σχέσεις Δημοκρατίας – παγκοσμιοποιημένου Καπιταλισμού. Η δημοκρατική συναίνεση είναι αναγκαία τόσο για τη διαμόρφωση μιας πολιτικής συνείδησης στον πολίτη όσο και για την εύρυθμη λειτουργία του Κράτους, γι’ αυτό και η διαβουλευτική Δημοκρατία πρέπει να έχει κυρίαρχο ρόλο.

Μπορεί η όποια ονοματολογία (π.χ. μοντέρνα Δημοκρατία, αντιπροσωπευτική, πλουραλιστική, φιλελεύθερη, συνταγματική κ.λπ.) να έχει πολιτικο-σημειολογική σημασία, όμως η λεγόμενη «δημοκρατική επανάσταση» (democratic revolution) αναφέρεται σήμερα στην αποκατάσταση των παλαιών αξιών (δημόσιο συμφέρον, λαϊκή εντολή, δικαιώματα, ελευθερίες, κράτος δικαίου, νομιμότητα, ισότητα, δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, χωρίς αποκλεισμούς, χωρίς προνόμια, χωρίς ρατσισμούς κ.λπ.).

Ολα τα παραπάνω προϋποθέτουν βέβαια μία ανοικτή κοινωνία. Συνεπώς η όποια παρα-επιστημονική ορθοδοξία στο όνομα των ήδη αμφισβητούμενων Grand Theories, η όποια (οιονεί μεταφυσική) παραμόρφωση των ιδεολογιών και των θεωρητικών σχημάτων που αντιμάχονται την – για εκείνους – αστική Δημοκρατία, χρήζει ειδικής προσέγγισης, δεδομένων των αγώνων και των θυσιών  για την Πατρίδα από πολλούς διαφωνούντες στο παρελθόν. Ο κόσμος έχει γίνει ιδιαίτερα πολύπλοκος για να ερμηνεύεται μονοδιάστατα. Το αντι-δημοκρατικό κίνημα (sic) μπορεί να επικαλείται τον φόβο της επιτήρησης και της καταστολής ή την αλλοίωση των θεσμικών εγγυήσεων ή ακόμα και τη λαϊκή αγανάκτηση της πλατείας (sic), ώστε να αυτο-θεμελιώσουν ένα «δικαίωμα αντίστασης» (sic) εναντίον όποιου κρίνουν οι ίδιοι ως μη-δημοκράτη, όμως αυτή η αρνητική πολιτική στάση και συμπεριφορά (politique négative), επενδυόμενη με το πρόσχημα της πάλης των (ποιων;) τάξεων, δεν οδηγεί παρά μόνο σε συγκυριακές εκ-ρήξεις, ίσως και σε κρυφο-εξεγέρσεις όχι εκείνων που «λένε όχι σ’ ένα ζήτημα συνείδησης» (Καμύ) αλλά εκείνων που επιζητούν την ολική ανατροπή της Δημοκρατίας. Αλλοι πάλι τζογάρουν στον λαϊκισμό και στη δημαγωγία και καλλιεργώντας την πολιτική του απολίτικου (politique pure de l’impolitique) στοχεύουν  σε μία ελεγχόμενη (από τους ίδιους;)οχλοκρατία της αντι-Δημοκρατίας. Πρώην «φίλοι του λαού» που αναδεικνύονται εχθροί της Δημοκρατίας και εγκαθιδρύουν ολοκληρωτισμούς «για τη σωτηρία της νομενκλατούρας». Χωρίς πολιτικές ελευθερίες είναι ύβρις να μιλάμε για δημοκρατικό καθεστώς.

Δεν μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι η λεγόμενη αστική ή κοινοβουλευτική ή συνταγματική Δημοκρατία είναι το τελευταίο, το έσχατο Πολίτευμα. Ισως με το διάβα του χρόνου να υπάρξει άλλο καλύτερο. Μέχρι τότε προφανώς μπορεί ν’ αμφισβητηθεί το ποιόν της Δημοκρατίας μας, αλλά όποιος το κάνει ολιστικά έχει το πολιτικό και ηθικό καθήκον να μας πληροφορήσει για τις νέες εγγυήσεις αλλά και τις ειρηνικές με βάση τη γενική λαϊκή βούληση διαδικασίες εγκαθίδρυσης της νέας Δημοκρατίας τους. Ποια να ‘ναι άραγε αυτή «η αληθινή Δημοκρατία» την οποία γνωρίζουν μόνον ορισμένοι Μύστες (ενώ τις αγνοεί η Ιστορία);

Σε κάθε περίπτωση οφείλουν όλοι όσοι ζουν σ’ αυτή τη χώρα και απολαμβάνουν τα όσα καλά της, έστω αδύναμης Δημοκρατίας μας, να δηλώσουν καθαρά και ξάστερα ποια είναι τα όρια της επιτρεπόμενης αμφισβήτησης: Η ατομική/συλλογική κοινωνική απειθαρχία; Η οργανωμένη από κόμματα πολιτική ανυπακοή; Ή μήπως και η εγκληματική ένοπλη βία;

Σε αυτό το καίριο ερώτημα πρέπει ν’ απαντήσουν αυτοί που έχουν στο πρόγραμμά τους τον πόλεμο κατά της αστικής Δημοκρατίας (sic). Γιατί, ως γνωστόν, ο δρόμος από τη Δημοκρατία στην Αντι-Δημοκρατία και τέλος στην Α-Δημοκρατία ή στη Δημ(ι)οκρατία δεν είναι πάντοτε στρωμένος με λουλούδια.

Ο κ. Γιάννης Πανούσης είναι πρώην υπουργός.