Οι ακραίες εμμονές του ετερογενούς και πολύμορφου ρεύματος των αντιεμβολιαστών δεν αποτελούν ελληνικό φαινόμενο. Στα καθ’ ημάς, φαίνεται ότι ο πρώτος που στράφηκε φανατικά εναντίον των εμβολίων, χαρακτηρίζοντάς τα ως τη «βούλα του διαβόλου»(!), ήταν ο Παπουλάκος, κατά κόσμον Χριστόφορος Παναγιωτόπουλος: μια αμφιλεγόμενη μορφή απόκοσμου ασκητή, τον οποίο χαρακτήρισε η επίσημη Εκκλησία ως «αγύρτη και λαοπλάνο», αφού είχε στραφεί και εναντίον της, χαρακτηρίζοντας την Ιερά Σύνοδο ως «μιαράν». Εδρασε γύρω στο 1848-1852, αποκτώντας τυφλούς οπαδούς με τα κηρύγματά του στην περιοχή των Καλαβρύτων και εκμεταλλευόμενος τις αντίξοες συνθήκες της εποχής του δημιούργησε με την πειθώ του επικίνδυνες ταραχές που συνοδεύονταν, συχνά, με λαφυραγωγίες και λεηλασίες. Η πολεμική του δεν περιορίστηκε στα εμβόλια, αλλά στράφηκε και εναντίον της κοσμικής εκπαίδευσης και των Πανεπιστημίων (επειδή προωθούν τα «γράμματα του διαβόλου»)· επίσης, ήταν εναντίον των δικαστηρίων, τα οποία χαρακτήριζε ως «γυφτόσπιτα», προέτρεπε να παντρεύονται τα κορίτσια σε ηλικία 12 ετών κ.λπ. Αν συγκρίνουμε τις εμμονές αυτές του αγράμματου Παπουλάκου με σημερινές ιδεοληψίες, σύμφωνα με τις οποίες τα εμβόλια εναντίον του κορωνοϊού προέρχονται από τα έμβρυα βρεφών(!), περιέχουν τσιπς για να μας παρακολουθούν(!) ή μας αλλάζουν το DNA, οι διαφορές δεν είναι μεγάλες.
Οι φανατικές εμμονές και οι επιθετικές διαμαρτυρίες εναντίον των εμβολίων μπορούν να συγκριθούν, επίσης, με τις αιματηρές ταραχές που στις αρχές του περασμένου αιώνα προκλήθηκαν από φοιτητές και όσους άλλους στράφηκαν εναντίον της μετάφρασης των Ευαγγελίων και της «Ορέστειας» στη δημοτική, έχοντας πέσει θύματα κυνικής δημαγωγίας από ορισμένους γλωσσαμύντορες (με προεξάρχοντα τον καθηγητή Γ. Μυστριώτη). Στους τελευταίους απευθύνεται ο Παλαμάς, τιμώντας το κίνημα του δημοτικισμού, όταν γράφει: «Οχτρός μου εμένα κι η άσοφη σοφία του διαβασμένου…».
Η επιστήμη απέναντι στις φοβίες
Οι παραπάνω στάσεις, όπως και εκείνες των αντιεμβολιαστών σήμερα, συνδέονται βέβαια με ορισμένες ιστορικές συγκυρίες και αντίστοιχα προσωπικά βιώματα και υποκειμενικές αξιακές επιλογές στις οποίες δεν έχει άμεση πρόσβαση η αντικειμενική και επιστημονική εξήγηση. Η επιστήμη μπορεί να μας λέει με σαφήνεια τι επιπτώσεις και κίνδυνοι υπάρχουν με τον εμβολιασμό ή χωρίς τον εμβολιασμό, όμως η τελική επιλογή είναι, κανονικά, δική μας υπόθεση. Ενώ η επιστήμη μπορεί να αποφανθεί πειστικά αν ένας λογαριασμός είναι σωστός ή λάθος, αδυνατεί ωστόσο να ανατρέψει τις υποκειμενικές ιδεοληψίες και φοβίες, καθώς και τους ηθικούς ενδοιασμούς ενός αντιεμβολιαστή.
Σύμφωνα με τον Μαξ Βέμπερ, οι κοσμοθεωρήσεις και πεποιθήσεις μας δεν μπορεί να είναι το αποτέλεσμα των εμπειρικών γνώσεών μας, αφού τα ανώτατα ιδανικά που μας κινητοποιούν στον πιο ισχυρό βαθμό, μας επηρεάζουν, πάντοτε, σε ανταγωνισμό με άλλα ιδανικά, που για τους άλλους είναι το ίδιο ιερά, όπως είναι τα δικά μας για εμάς. Η επιστήμη, «με τις διανοητικές αφαιρέσεις και τα αποστεωμένα χέρια της, δεν μπορεί να συλλάβει το βαθύτερο νόημα και τους χυμούς της πραγματικής ζωής» – ιδιαίτερα από τη σκοπιά της νεολαίας.
Αυτό συμβαίνει πολύ περισσότερο, όταν οι διάφορες αρχές και εξουσίες (όχι μόνο οι πολιτικές) συνδέονται, συχνά, με παραλείψεις και μεροληπτικές επιλογές από τους εκάστοτε ιθύνοντες, με αποτέλεσμα να θεωρούνται οι πρώτες ως αυτονομημένες από τους πολίτες και ως ένα είδος κατεστημένου. Η εξέλιξη αυτή τροφοδοτεί δυσπιστία και αντιθεσμικές-αντισυστημικές τάσεις και στάσεις.
Οι αθόρυβες κοινωνικές αλλαγές
Αναφέρθηκα στον Παπουλάκο καθώς και στα μακρινά και μάλλον άγνωστα «Ευαγγελικά» και «Ορεστειακά», επειδή δεν συνδέονται σήμερα με επίκαιρα, υποκειμενικά και συναισθηματικά βιώματα. Αντίθετα, οι γνωστές «εξεγέρσεις των αγανακτισμένων» ή οι «διαδηλώσεις εναντίον της Συμφωνίας των Πρεσπών» συνδέονται ακόμη – περισσότερο ή λιγότερο – με κομματική και συναισθηματική φόρτιση, η οποία δυσκολεύει την αντικειμενική τους προσέγγιση.
Η καλύτερη θεραπεία από υποκειμενικές και αυθαίρετες ιδεοληψίες είναι οι μάλλον αθόρυβες κοινωνικές αλλαγές που συντελούνται στην κοινωνία με το πέρασμα του χρόνου. Για παράδειγμα, ποιος θα διαφωνούσε σήμερα ότι τα Ευαγγέλια και οι αρχαίες τραγωδίες είναι απαραίτητο να μεταγράφονται και στην καθομιλουμένη γλώσσα; Οπως μας φαίνονται, σήμερα, ακατανόητες και ανόητες ιδεοληψίες με τις οποίες υποκινήθηκαν βίαιες ταραχές, κάτι παρόμοιο μπορεί να συμβεί, μελλοντικά, και με τους σημερινούς αρνητές των εμβολίων: εύχομαι να παραμείνουν όλοι τους υγιείς και να διαπιστώνουν, σταδιακά, ότι οι εμμονές και φοβίες τους για τα εμβόλια εναντίον του κορωνοϊού ήσαν μια λίαν επικίνδυνη αυταπάτη για τους ίδιους και τους συνανθρώπους τους. Αραγε, το γεγονός αυτό θα μπορούσε να γίνει μάθημα, ώστε να μη στραφούμε σε νέες δογματικές ιδεοληψίες και αυταπάτες, όταν θα έχει περάσει η σημερινή πανδημία μέσω των εμβολίων;
Ο κ. Στέλιος Χιωτάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
